မေႏၲလးမွာ လက္ရွိ သီတင္းသုံးေနတဲ့ မဟာမုနိ ႐ုပ္ရွင္ေတာ္ဟာ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕အပ်က္မွာ ဗမာတပ္ေတြ ပင့္ေဆာင္သြားၾကတာျဖစ္တယ္။
••••••••
ေျမာက္ဦး၊ ေဝသာလီနဲ႕ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္က ရခိုင္ၿမိဳ႕ေဟာင္းမ်ား
Image caption
အျမင္ဆန္းတဲ့ ကိုးေသာင္းဘုရား
ေျမာက္ဦးဟာ ရခိုင္မင္းအဆက္ဆက္ အႏွစ္ ၃၅ဝ ေက်ာ္ စိုးစံခဲ့တဲ့ ၿမိဳ႕ႀကီး ျဖစ္ၿပီး ၁၇၈၄ ခုႏွစ္မွာ ျမန္မာဘုရင္ ဘိုးေတာ္ဘုရား သိမ္းပိုက္ၿပီးေနာက္ ထီးနန္းပ်က္စီးခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီအတြက္ ရခိုင္အခ်ဳပ္အခ်ာအာဏာက်ဆဳံးတဲ့ေန႕ အျဖစ္ က်င္းပေလ့ရွိပါတယ္။
ၿဗိတိသွ်ေခတ္မွာ ရခိုင္ၿမိဳ႕ေတာ္အျဖစ္ စစ္ေတြကို သတ္မွတ္ခဲ့ၿပီးေနာက္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ တိမ္ေကာသြားပါတယ္။
Image caption
ရခိုင္မွာ ႀကီးလာတဲ့ စစ္မီးေတာက္
ဒီႏွစ္ပိုင္းအတြင္း ၿမိဳ႕ေဟာင္းေခၚ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ကို ယူနက္စကို ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ စာရင္း ဝင္နိုင္ေရးအတြက္ ႀကိဳးစားေနခ်ိန္မွာပဲ ဒီၿမိဳ႕နားမွာ တိုက္ပြဲေတြ ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။
အခု ေနာက္ဆုံးအေျခအေနမွာ ၿမိဳ႕ထဲထိ ဝင္ၿပီး တိုက္ခိုက္တာေတြ ရွိလာေနပါၿပီ။
ဒါေတြကို ဟန့္တားနိုင္ဖို႔ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ေဒသ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ေရး အဖြဲ႕နဲ႕ ေရွးေဟာင္းသုေတသန ပညာရွင္ေတြက ပန္ၾကားစာေတြ ထုတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။
ကမာၻ႔ဆိပ္ကမ္း
ျမန္မာျပည္မွာ အင္းဝၿမိဳ႕ၿပီးရင္ ၿမိဳ႕ေတာ္သက္တမ္း အၾကာဆုံး ရွိခဲ့တဲ့ ေျမာက္ဦးဟာ တခ်ိန္က အာရွေတာင္ပိုင္း ကုန္သြယ္ေရး လမ္းေၾကာင္းေပၚက ထင္ရွားတဲ့ ဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕ႀကီးလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။
၁၆ ရာစု နဲ႕ ၁၇ ရာစုႏွစ္ေတြက ဒတ္ခ်္နဲ႕ ေပၚတူဂီ ကုန္သည္ေတြဟာ အိႏၵိယနဲ႕ အင္ဒိုနီးရွား ျဖစ္လာမယ့္ ဂ်ားဗားကြၽန္းေတြၾကားက သေဘၤာလမ္းေၾကာင္းမွာ ေျမာက္ဦးနဲ႕ ေရာင္းဝယ္ကူးသန္းတာေတြ လုပ္ခဲ့ပါတယ္။
"ရခိုင္ဟာ တိုင္းျပည္နဲ႕ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ေနလာခဲ့တဲ့ လူမ်ိဳးပါ"
ျမန္မာျပည္က ဆန္၊ ဆင္၊ ဆင္စြယ္ စတဲ့ ပစၥည္းေတြကို ဘဂၤလားနဲ႕ အာရပ္ေဒသက ခ်ည္ထည္၊ ဟင္းခတ္အေမႊးအႀကိဳင္နဲ႕ ျမင္းေတြ၊ ကြၽန္ေတြနဲ႕ လဲၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေျမာက္ဦးက ေရာင္းခ်တဲ့ ကြၽန္ေတြကို ဂ်ားဗားကြၽန္းက ဟင္းခတ္အေမႊးအႀကိဳင္ စိုက္ခင္းေတြမွာ ေစခိုင္းဖို႔ ေရာင္းခ်ၾကသလို ပဲခူးဟံသာဝတီဘက္ကိုလည္း ေရာင္းပါတယ္။
ဂ်ားဗားကို အုပ္စိုးခဲ့တဲ့ ဒတ္ခ်္ အေရွ႕အိႏၵိယ ကုမၸဏီဟာ ေျမာက္ဦးမွာ ႐ုံးစိုက္ၿပီး အေျခခ်ခဲ့ပါတယ္။
အခုထက္ထိ ေပၚတူဂီေတြ စခန္းခ်ခဲ့တဲ့ေနရာကို ေျမာက္ဦးမွာ ေတြ႕နိုင္သလို အစၥလာမ္ဘာသာဝင္ေတြ ဝတ္ျပဳတဲ့ ေရွးေဟာင္းဗလီေတြလည္း ေျမာက္ဦးမွာ ရွိခဲ့ပါတယ္။
Image caption
ျမတန္ေဆာင္ဘုရားက ဦးေတာ္ျပတ္ေနတဲ့ ဆင္းတုေတာ္
ဒီလို ႀကီးက်ယ္စည္ကားခဲ့တဲ့ ၿမိဳ႕ႀကီးဟာ တခ်ိန္က ဘဂၤလား ၁၂ ၿမိဳ႕အထိ သိမ္းပိုက္ခဲ့တဲ့ အင္အားႀကီးခဲ့တဲ့ ရခိုင္မင္းေတြရဲ႕ နန္းစံၿမိဳ႕ႀကီး ျဖစ္ခဲ့ၿပီး ကမာၻ႔ေနရာစုံက လူမ်ိဳးစုံ ေရာယွက္ေနထိုင္ခဲ့ၾကပါတယ္။
ထိုင္းလူမ်ိဳးေတြနဲ႕ ဂ်ပန္ ဆာမူရိုင္းေတြေတာင္ ရခိုင္ဘုရင္ေတြဆီ ခစားခဲ့ၾကပါတယ္။
သဇင္ပန္းခိုင္ တၿမိဳင္ၿမိဳင္ ရခိုင္ဘုရားေပါင္း
ဒီၿမိဳ႕မွာ ေက်ာက္ဆစ္လက္ရာေတြနဲ႕ ထြင္းထုထားတဲ့ ဘုရားေစတီေတြ၊႐ုပ္ပြားေတာ္ႀကီးေတြလည္း အမ်ားအျပား ရွိပါတယ္။
ဒီထဲမွာ အထင္ရွားဆုံးက ရွစ္ေသာင္းဘုရားႀကီး ျဖစ္ပါတယ္။
ေက်ာက္ခံတပ္ႀကီးလို အခိုင္အမာ ေဆာက္ထားတဲ့ ဒီဘုရားႀကီးနဲ႕ အၿပိဳင္လိုက္နိုင္တာက ကိုးေသာင္းဘုရားပါ။
Image caption
ရႈမၿငီးတဲ့ အံေတာ္သိမ္ဘုရား
ထုကၠန္သိမ္၊ အံေတာ္သိမ္၊ ျမတန္ေဆာင္၊ ရတနာပုံ စတဲ့ ထင္ရွားတဲ့ ဘုရားေစတီအမ်ားအျပားလည္း ေျမာက္ဦးမွာ ရွိပါတယ္။
တျခား ယိုယြင္းပ်က္စီးေနတဲ့ ဘုရားေစတီေတြနဲ႕ ႐ုပ္ပြားေတာ္ေတြ၊ အုတ္ရိုးတန္းေတြကိုလည္း ဒီၿမိဳ႕အနီးဝန္းက်င္မွာ ေတြ႕နိုင္ပါတယ္။
ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ကို ကာကြယ္ေရးနဲ႕ ေရေပးေရးအတြက္ စနစ္တက် တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ေရသြင္းေရထုတ္စနစ္ကိုေတာ့ အေနာက္နိုင္ငံပညာရွင္ေတြနဲ႕ ေလ့လာေနတယ္လို႔ သိရပါတယ္။
Image caption
ေျမာက္ဦးက မင္းေစာမြန္တည္ထားခဲ့တဲ့ ေလးမ်က္ႏွာဘုရားႀကီး
ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕တည္ ေရွးေဟာင္း သမိုင္းဝင္ ေလးမ်က္ႏွာ ပုထိုးေတာ္ႀကီးကိုေတာ့ ရခိုင္ဘုရင္ မင္းေစာမြန္က ေအဒီ ၁၄၃ဝ မွာ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕တည္ ဘုရားအျဖစ္ တည္ထားခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေျမာက္ဦးက ေရွးေဟာင္းဆင္းတုေတြ ဖ်က္ဆီးခံရ
ပထမ ျမန္မာ မြတ္ဆလင္ အမ်ိဳးသမီး ပါရဂူ
ေျမာက္ဦးနားက ေက်ာက္ေတာ္မွာေတာ့ မဟာမုနိဘုရား တည္ရွိပါတယ္။
မႏၲေလးမွာ လက္ရွိ သီတင္းသုံးေနတဲ့ မဟာမုနိ ႐ုပ္ရွင္ေတာ္ဟာ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕အပ်က္မွာ ျမန္မာတပ္ေတြ ပင့္ေဆာင္သြားတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီဆင္းတုေတာ္ႀကီးကို ျမန္မာျပည္မွာ ေ႐ႊတိဂုံၿပီးရင္ တန္ခိုးအႀကီးဆုံးဘုရားအျဖစ္ ဗုဒၶဘာသာဝင္ေတြက ကိုးကြယ္ၾကပါတယ္။
Image caption
ေအးခ်မ္းျခင္းရသကို ေပးစြမ္းနိုင္တဲ့ ရခိုင္ေက်ာက္ဆစ္လက္ရာ ဆင္းတုေတာ္မ်ား
ေဝသာလီေခတ္ ေက်ာက္စာ
ေျမာက္ဦးေဒသမွာ ေျမာက္ဦးအျပင္ ေဝသာလီနဲ႕ တျခား ၿမိဳ႕ေဟာင္းေတြလည္း ရွိပါေသးတယ္။
ယူနက္စကို မွတ္တမ္းအေမြအႏွစ္ စာရင္းမွာ ဝင္သြားခဲ့တဲ့ ေဝသာလီေခတ္က အာနႏၵစႏၵျေက်ာက္စာႀကီးကို ရခိုင္ရဲ႕ ေရွးေဟာင္းေခတ္ကို မွတ္တမ္းတင္ထားတဲ့ မွတ္တမ္းႀကီးလို႔ ယူဆၾကပါတယ္။
ျမဂနိုင္နဲ႕ အာနႏၵစႏၵျေက်ာက္စာ ယူနက္စကို စာရင္းသြင္း
ေအဒီ ၈ ရာစုေခတ္မတိုင္ခင္ ရခိုင္ေျမာက္ပိုင္းမွာ အုပ္စိုးခဲ့တဲ့ မင္းဆက္ေတြရဲ႕ လက္ရာအျဖစ္ သကၠတနဲ႕ တျခားအိႏၵိယဘာသာ သုံးမ်ိဳးနဲ႕ ေရးထိုးထားတဲ့ ဒီေက်ာက္စာႀကီးကို တန္ဖိုးထားၾကပါတယ္။
ရခိုင္သမိုင္းကို အႏွစ္ေထာင္ခ်ီ ၾကာျမင့္ခဲ့ၿပီဆိုၿပီးလည္း ဒီေက်ာက္စာကို အေထာက္အထားျပဳၿပီး ေျပာၾကပါတယ္။
ဒီေက်ာက္စာကို ရခိုင္ဘုရင္ မင္းဗာႀကီးလက္ထက္မွာ ေဝသာလီနန္းေတာ္ကုန္းကေန ရွစ္ေသာင္းဘုရားႀကီးမွာ ေျပာင္းေ႐ႊ႕စိုက္ထူခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီအေစာပိုင္း ရခိုင္မင္းေတြဟာ အေရွ႕ဘဂၤလားက စႏၵျမင္းဆက္ေတြနဲ႕ ဆက္ႏြယ္တယ္လို႔လည္း ယူဆၾကပါတယ္။
စႏၵျမင္းေတြ သြန္းလုပ္ခဲ့တဲ့ ဒဂၤါးေတြကိုလည္း ေအဒီ ၅ ရာစုေခတ္ကစၿပီး ေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။
အေစာပိုင္း ယဥ္ေက်းမႈ
ေအဒီအေစာပိုင္းရာစုေတြကစၿပီး ရခိုင္ေဒသမွာ ယဥ္ေက်းမႈေပၚထြန္းေနၿပီလို႔လည္း ပညာရွင္ေတြက ယူဆၾကပါတယ္။
အေစာပိုင္းမင္းဆက္ေတြရဲ႕ အေၾကာင္းကို ေသခ်ာမသိရေပမယ့္ အိႏၵိယဆန္တဲ့ ေဝသာလီနဲ႕ ေျမာက္ဦးေခတ္အၾကားမွာ ပုဂံၾသဇာလႊမ္းတဲ့ မင္းဆက္ေတြ ရခိုင္ေျမာက္ပိုင္းကို ႀကီးစိုးခဲ့ပါတယ္။
စမၻဝက္၊ ပၪၥာ၊ ပရိန္၊ ၿခိတ္နဲ႕ ေလာင္းၾကက္စတဲ့ ၿမိဳ႕ေတြ ရွိခဲ့တဲ့ ေဒသကို ေလးၿမိဳ႕ျမစ္ဝွမ္းလို႔ ေခၚတြင္ပါတယ္။
ေနာက္ မင္းေစာမြန္လက္ထက္မွာ ဘဂၤလားအကူအညီနဲ႕ ရခိုင္ကို ျမန္မာၾသဇာေအာက္က လြတ္ေအာင္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ပါတယ္။
Image caption
၁၆၇၆ က ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ႀကီး
စည္ကားတိုးတက္ခဲ့တဲ့ ေျမာက္ဦးေခတ္အေၾကာင္းကို ရခိုင္စာဆို ဥကၠာပ်ံက
ေျမာက္ဦး႐ႊီျပည္သာ၌။
မ်ားစြာသည္ ႐ႊီလွီေလာင္း၊
သိဃၤနဒီ၊ နန္းေတာင္ဆီဝယ္၊
႐ႊီလွီ မင္းဆိပ္ေခ်ာင္း၌၊
တေသာင္းေသာင္း ေပ်ာ္ခ်ိန္ဝယ္၊
တူစုံရႈၾကည့္ခ်င္သည္။
သၾကၤန္အခါျမတ္တည့္လည္
လို႔ စပ္ဆိုခဲ့ပါတယ္။
ျမန္မာနဲ႕ မဂိုဘုရင္ေတြ ၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈကို တြန္းလွန္ရင္း ရခိုင္မင္းဆက္နိုင္ငံ က်ဆဳံးခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ရခိုင္ရာဇဝင္မွာ အေစာဆုံးလို႔ ယူဆတဲ့ ဓညဝတီၿမိဳ႕ေဟာင္းနဲ႕ ေဝသာလီ၊ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတြ ရွိတဲ့ နယ္ေျမမွာ စစ္ေဘးေၾကာင့္ ေရွးေဟာင္းေစတီဘုရားေတြ ဒီထက္ပိုထိခိုက္မွာကို ရခိုင္လူမ်ိဳးေတြက စိုးရိမ္ေနၾကပါတယ္။
Image caption
ေျမာက္ဦးနားက ခ်င္းအမ်ိဳးသမီးႀကီးတေယာက္ ။
