အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာ ေရးထုိးခုႏွစ္ကုိ ရွာေဖြျခင္း

အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာ ေရးထုိးခုႏွစ္ကုိ ရွာေဖြျခင္း

°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°

ေမာင္ျဖဴ (ႀကြီတဲကၽြန္း)

အယာနာစာပီအဖြဲ႔ 

22.9.2015

ေရွးေခတ္ရခုိင္ေဒသသည္ ျမန္မာျပည္တြင္ အျခားေဒသမ်ားႏွင္႔မတူ တမူထူးျခားသည့္ ေဒသတစ္ ခုျဖစ္သည္။ အေၾကာင္းမွာ ရခုိင္ေဒသ၌ သကၠတဘာသာျဖင္႔ေရးထုိးထားေသာေက်ာက္စာ အေတာ္မ်ားမ်ား ေတြ႔ရွိရ ေသာေၾကာင္႔ျဖစ္ေပသည္။ ရခုိင္သည္ ပထ၀ီ အေနအထားအရ အိႏၵိယျပည္အေရွ႕ေျမာက္ပုိင္းႏွင္႔ နယ္ေျမတစပ္ တည္း နီးကပ္စြာတည္ရွိေသာေၾကာင္႔ ေရွးေခတ္က ကူးလူးဆက္ဆံသြားလာမႈ မ်ားျပားခဲ ႔မည္မွာ အထူးတင္ျပစရာ လုိ မည္မဟုတ္ေပ။ ထုိအေၾကာင္းတရားမ်ားေၾကာင္႔ ေရွးရခုိင္တုိ႔သည္ အိႏၵိယမွ စာေပ ဘာသာ ယဥ္ေက်းမႈတုိ႔ကို တုိက္ရုိက္လက္ခံ ရရွိခဲ႔ျခင္းျဖစ္သည္ကုိ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာက မွန္ကန္ေၾကာင္း သက္ေသခံေနသည္။

ရခုိင္ျပည္နယ္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ရွိ ရန္ေအာင္ေဇယ် (ခ) သွ်စ္ေသာင္းပုထုိးေတာ္ႀကီးတြင္ ေရွးေဟာင္းေက်ာက္စာ တုိင္ႀကီး တစ္ခုရွိပါသည္။ အဆုိပါ ေက်ာက္စာတုိင္၌ အေရွ႕ဘက္၊ အေနာက္ဘက္၊ ေျမာက္ဘက္တုိ႔တြင္ ေက်ာက္စာမ်ားေရးထုိးပါရွိသည္။ ေတာင္ဘက္မ်က္ႏွာတြင္ ေက်ာက္စာမပါရွိေပ။ ယင္းေက်ာက္စာ၏ ပီ ပီျပင္ျပင္ ဖတ္ ၍ရေသာ အေနာက္ဖက္ မ်က္ႏွာစာကုိ အာနႏၵစျႏၵမင္း ေရးထုိးခဲ႔ေသာေၾကာင္႔ အာနႏၵစျႏၵ မင္းေက်ာက္ စာ ဟု ေခၚတြင္သည္။ ထုိအျပင္ သွ်စ္ေသာင္းဘုရားေက်ာက္စာတုိင္ဟုလည္းေခၚၾကသည္။

အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာတုိင္ပါ ေက်ာက္စာမင္ကူး ဓါတ္ပုံမ်ားကုိ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ဗဟုိစာၾကည့္ တုိက္ရွိ ျမန္မာတုိင္းရင္းေက်ာက္စာမ်ား စတုတၳထုပ္ စာအုပ္တြင္ ေက်ာက္စာတစ္ဖက္စီကုိ ဓါတ္ပုံ(၂)ပုံ စီျဖင္႔ သုံး မ်က္ႏွာ ကုိ ဓါတ္ပုံ (၆)ပုံျဖင္႔ ေဖၚျပၿပီး ေက်ာက္တုိင္ထိပ္ရွိ ေက်ာက္စာကုိ ဓါတ္ပုံတစ္ပုံျဖင္႔ ေဖၚျပ ထားသည္ ကုိေတြ႔ရ၏။ အေရွ႕ ဖက္ မ်က္ႏွာစာ အေပၚပုိင္းႏွင္႔ ေအာက္ပုိင္းဓါတ္ပံုကုိ ၃၄၆-၃၄၇ ျဖင္႔လည္းေကာင္း၊ အေနာက္ဖက္ မ်က္ႏွာစာရွိ အေပၚပုိင္းႏွင္႔ ေအာက္ပုိင္းကုိ ဓါတ္ပုံ ၃၄၈-၃၄၉ ျဖင္႔လည္းေကာင္း၊ ေျမာက္ ဘက္ မ်က္ႏွာစာ အေပၚပုိင္းႏွင္႔ ေအာက္ ပုိင္း ဓါတ္ပုံကုိ ၃၅၀-၃၅၁ ျဖင္႔လည္းေကာင္း၊ ေက်ာက္တုိင္ အေပၚ ထိပ္မွ ေက်ာက္စာဓါတ္ပုံကုိ ၃၅၂ (က) ျဖင္႔လည္း ေကာင္း သိမ္းဆည္းမွတ္တမ္းတင္ထားသည္။

အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာအေနာက္ဘက္စာမ်က္ႏွာတြင္ စာေၾကာင္း ေရ (၇၃) ေၾကာင္းပါရွိၿပီး ဂါထာ အားျဖင္႔ (၆၅)ဂါထာ ႏွင္႔ စကားေျပတစ္ပုိဒ္ပါရွိသည္။ ဂါထာ(၆၅)ပုိဒ္ ဆုိသည္မွာ အကၡ ရာမ်ား ဖတ္၍ မရေသာ အစ ဦး စာေၾကာင္း (၁-၂-၃) ကုိ ထည့္သြင္း ေရတြက္ထားျခင္းမဟုတ္ေပ။ ထုိ႔အျပင္ ဂါထာ ၆၂ ႏွင္႔ ဂါထာ ၆၃ ၾကားတြင္ ဂါထာလည္းမဟုတ္၊ စကားေျပလည္းမဟုတ္ေသာ “ အပရံစ=ထုိမွတစ္ပါး” စာတုိေလးတစ္ပါဒ ပါရွိ သည္ကိုလည္း ေတြ႔ရေပသည္။

ထုိအေနာက္ဘက္ေက်ာက္စာတြင္ ရခုိင္ေဒသ ေ၀သာလီျပည္၌ စုိးစံခဲ႔ေသာ မင္းဆက္(၃)ဆက္ ကုိ ေရး ထုိးမွတ္တမ္း တင္ထားေပသည္။ ဂါထာ ၃ မွ ဂါထာ ၁၇ ထိသည္ ပထမမင္းဆက္ျဖစ္သည္။ ထုိမင္း ဆက္ တြင္ မင္း(၁၅)ပါးရွိၿပီး ထုိမင္းတုိ႔၏ နန္းစံႏွစ္ေပါင္းကုိ ဂါထာ(၁၈)တြင္ ၁၀၀၀ ႏွစ္ထက္ ဆယ္ေျခာက္ခါ ပုိ သည္ဟု ေရးထုိး ထားေပသည္။

ဂါထာ ၁၉ မွ ဂါထာ ၃၁ ထိသည္ ဒုတိယမင္းဆက္ျဖစ္သည္။ ထုိဒုတိယမင္းဆက္တြင္ မင္း(၁၃) ပါး ရွိၿပီး ထုိမင္းတုိ႔၏ နန္းစံႏွစ္ေပါင္းကုိ ဂါထာ ၃၂ တြင္ တစ္ရာႏွစ္ခါထက္ သုံးဆယ္ပုိသည္ ဟုေရးထုိးထားသည္ကုိ ေတြ႔ရသည္။

ထုိၿပီးေနာက္ ဂါထာ ၃၃ မွ စကားေျပပုဒ္ထိ တတိယမင္းဆက္ျဖစ္သည္ ။ တတိယ မင္းဆက္တြင္ မင္း (၉) ပါးရွိၿပီး မင္းတုိ႔၏နန္းစံႏွစ္ေပါင္းကုိ တစ္ဦးခ်င္းေရတြက္ၾကည့္ရာ (၁၂၈ ႏွစ္ ၉လ) ျဖစ္သည္။ စကားေျပပုဒ္ ဆို သည္မွာ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာ ဂါထာ ၄၅ ႏွင္႔ ၄၆ ၾကားတြင္ ရွိေသာ စာပုိဒ္ကုိ ဆုိလုိပါသည္။ အာနႏၵစျႏၵမင္း ေက်ာက္စာတစ္ခုလုံးတြင္ မင္းေပါင္း(၃၇)ပါးရွိၿပီး နန္းစံႏွစ္ စုစုေပါင္းမွာ ေက်ာက္စာပါ မင္း မ်ား၏ နန္းစံႏွစ္မ်ားအရ ႏွစ္ေပါင္း(၁၄၁၉) ႏွစ္ခန္႔ ျဖစ္ေပသည္။ ဂါထာ ၄၆ မွ ဂါထာ ၆၅ အထိသည္ အာနႏၵ စျႏၵ မင္းႀကီး၏ ဘာသာေရး ၊သာသနာေရး၊လူမႈေရးဆုိင္ရာ ကုသုိလ္ေကာင္းမႈျပဳလုပ္ပုံမ်ား၊ ဘာသာ မတူေ သာ လူ မ်ိဳးျခား မ်ားအား လည္း လူမ်ိဳး ဘာသာ မခြဲျခားဘဲ ဆက္ဆံ ေပးကမ္းေထာက္ပံ႔ပုံမ်ား၊ ျပည္ပႏုိင္ငံ မ်ားမွ မဟာ မိိတ္ ဖြဲ႔လာၾကပုံ ႏွင္႔ အာနႏၵစျႏၵ မင္းအား သမီးကညာဆက္သလာသည္တုိ႔ကုိ ေရးထုိး ထားျခ င္းျဖစ္ပါသည္။ အဆုိပါ ေက်ာက္စာကုိ ေဒ၀နာဂရီ အကၡရာ၊ သကၠတဘာသာ ပါဠိေရာ ျဖင္႔ ေရးထုိး ထားေ ပသည္။ ဤေက်ာက္စာသည္ ရခုိင္ျပည္၌ရွိ သကၠတ ေက်ာက္စာမ်ားတြင္ စာလုံး ေရအမ်ားဆုံးႏွင္႔ အရွည္ ဆုံး အၾကီးဆုံး ေက်ာက္စာတုိင္တစ္ခုလည္း ျဖစ္ေပသည္။

ေက်ာက္စာတြင္ အာနႏၵစျႏၵမင္းႀကီးသည္ မ်ိဳးရုိးစဥ္ဆက္္ဆင္းသလာသည့္ ဘုိးေလာင္းေတာ္ ေဘး ေလာင္းေ တာ္ ဘုရင္မ်ား၏ အမည္ ၊ နန္းစံႏွစ္မ်ားႏွင္႔တကြ တိတိက်က် မွတ္တမ္းတင္ထားသည္အျပင္ သူ၏ ကုသုိလ္ေကာင္းမႈ ျပဳလုပ္ခဲ႔မႈမ်ား ၊ ၊ ႏုိင္ငံတကာဆက္ဆံေရး၊ လူမႈေရး၊ ဘာသာေရး၊ သာသနာေ ရးမ်ားႏွင္႔ အမ်ား အက်ိဳးေဆာင္ရြက္ ခဲ႔မႈမ်ားကုိ အေသးစိတ္ မွတ္တမ္းတင္ေရးထုိး ထားေပသည္။ ဤကဲ႔သုိ႔ ေ၀သာလီေခတ္ ေအဒီ (၇) ရာစုတြင္ ဘုရင္မ်ား၏ အမည္ နန္းစံႏွစ္မ်ားႏွင္႔တကြ ေသေသခ်ာခ်ာ မွတ္တမ္း တင္ေသာ ဤေက်ာက္စာ ႏွင္႔ ေခတ္ျပိဳင္ျပဖုိ႔ ေက်ာက္စာမွာ အလြန္ရွားပါး လိမ္႔မည္ျဖစ္ပါသည္။

အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာႏွွင္႔ ပက္သက္၍ ပထမဆုံး အိႏၵိယႏုိင္ငံ ကမၺည္းေက်ာက္စာပညာရွိ မစၥတာ ဟီရာနႏၵဂါၾသၱီ(သွ်တၱရီ) ေရးသားခဲ႔ေသာ မွတ္တမ္းတစ္ေစာင္ကုိ အိႏၵိယေက်ာက္စာဌာနမွ 1925 -26 ခု ႏွစ္ခ်ဳပ္ စာတမ္း စာမ်က္ႏွာ ၁၄၆-၄၈ တြင္ ထည့္သြင္းေဖၚျပခဲ႔ေပသည္။ ထုိပုဂၢိဳလ္ၿပီးေနာက္္ အဓိပၸါယ္ အျပည့္ စုံဆုံး ေဖၚႏုိင္ ဖတ္ႏုိင္္ခဲ႔ေသာပုဂၢိဳလ္မွာ အဂၤလန္္ႏုိင္ငံ ေအာက္စဖုိ႔စ္႔တကၠသိုလ္ ေဘလီေယာေ ကာလိပ္မွ အေရွ႕တုိင္းပညာ ရပ္ဆုိင္ ရာ ပါေမာကၡအဂၤလိပ္လူမ်ိဳး E.H .Johnston ျဖစ္သည္။ ပါေမာကၡ ဂၽြန္စတင္သည္ အာနႏၵ စျႏၵမင္း ေက်ာက္စာကုိ (၁၉၃၅-၁၉၄၂) ႏွစ္အတြင္း ဖတ္ရႈခဲ႔လိမ္႔မည္ဟု ခန္႔မွန္းၾကေ ပသည္။ ဂၽြန္စတင္သည္ အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာ တုိင္ ကုိၾကည့္ၿပီး ကုိယ္တုိင္ဖတ္ယူျခင္း မဟုတ္ဘဲ ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္ မွ ေပးပုိ႔ေသာ ေက်ာက္စာ မင္ကူးပုံ ၂ ပုံႏွင္႔ ဓါတ္ ပုံရုိက္ယူထားေသာ အျခားပုံ အခ်ိဳ႕မွေန၍ ဖတ္ခဲ႔ သည္ဟု ဆရာႀကီးဦးစံသာေအာင္ေရးသားခဲ႔ေသာ အာနႏၵစျႏၵ ရွစ္ ရာစု ရခုိင္ေ၀သာလီ မင္းစာအုပ္ တြင္ ေရးသားထားသည္ ကိုေတြ႔ရ၏။ ပါေမာကၡဂၽြန္စတင္သည္ (၁၉၄၂) ေအာက္တုိ ဘာလတြင္ ကြယ္ လြန္ခဲ႔ေလေသာေၾကာင္႔ သူေရးသားခဲ႔ေသာ အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာ စာတမ္းသည္ စာမူၾကမ္းအျဖစ္ မွ်သာ က်န္ရွိေနခဲ႔ေပသည္။ ၄င္းစာတမ္းကုိ ေအာက္စဖုိ႔စ္ တကၠသုိလ္ ေဘလီေယာေကာလိပ္မွ တာ ၀န္ရွိသူမ်ားက ပါေမာကၡဆာရစ္ခ်စ္ဘန္း ႏွင္႔ ပါေမာကၡ ဂ်ီအိပ္(ခ်္)လုပ္(စ္) ၏ အကူအညီျဖင္႔ စာေခ်ာအျဖစ္ တည္း ျဖတ္ကာ 1944 ခုႏွစ္ထုတ္ Bulletin of the School of Oriental and African Studies, (University of London), XI,ii,357-385 အေရွ႕တုိင္းႏွင္႔ အာဖရိကပညာေက်ာင္းစာေစာင္ ၊အတြဲ ၁၁၊ အမွတ္၂၊ စာမ်က္ႏွာ ၃၅၇-၃၈၅ တြင္ “Some Sanskrit Inscriptions of Arakan” (ရခုိင္မွသကၠတေက်ာက္စာအခ်ိဳ႕) ေခါင္းစဥ္ျဖင္႔ ထည့္သြင္းထုတ္ ေ၀ခဲ႔ၾက သည္ကုိေတြ႔ရ၏။

(ဆရာႀကီး ဦးျမင္႔ေဆြ၏ အာနႏၵစျႏၵ သကၠတေက်ာက္စာ စာတမ္းတြင္ မစၥတာလုစ္ႏွင္႔ ေဒါက္တာ ဘားနက္တုိ႔၏ ၾကိဳစားမႈ ေၾကာင္႔ျဖစ္သည္ဟု ေဖၚျပသည္။)

“Some Sanskrit Inscriptions of Arakan” စာတမ္းတြင္ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာပါ အကၡရာမ်ားကုိ ပါေမာကၡဂၽြန္စတင္ ေဖၚထုတ္ရာတြင္ သကၠတအသံထြက္ အတုိင္းမူတစ္ခု၊ ထုိသကၠတဘာသာျဖင္႔ ေရး သားထား သည္ကုိ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင္႔ အဓိပၸါယ္ ျပန္လည္ဖြင္႔ထားေသာမူတစ္ခု ႏွစ္မ်ိဳးပါရွိေပသည္။ ဂၽြန္စတင္၏ အာနႏၵစျႏၵ ေက်ာက္စာ စာတမ္းကုိ တည္းျဖတ္ခဲ႔ေသာ သုေတသီပညာရွင္မ်ားသည္ သကၠတ ဘာသာ အသံထြက္အတုိင္း ေရး သားထားေသာမူ၌ စာေၾကာင္းေရ(၇၃)ေၾကာင္း ပါရွိေသာ္လည္း အဂၤလိပ္ လုိ ဘာသာျပန္ဆုိၾကရာ၌ စာေၾကာင္းေရ အလုိက္ နံပါတ္စဥ္တပ္ ဘာသာျပန္ျခင္းမဟုတ္ဘဲ ဂါထာအပုိဒ္ လုိက္သာ နံပါတ္စဥ္တပ္၍ ဘာသာျပန္ေရး သားခဲ႔ ၾကသည္ကုိ ေတြ႔ရသည္။ ထုိေၾကာင္႔ ေက်ာက္စာပါ ဂါ ထာအပုိဒ္ (၆၅) ႏွင္႔ စကားေျပတစ္ပုိဒ္ကုိသာ အဂၤလိပ္လုိ ဘာ သာျပန္ ေရးသားခဲ႔ၾကျခင္းျဖစ္၏။ ေအာက္ဆုံး စာေၾကာင္းတုိ ႏွစ္ေၾကာင္းကို ဂါထာ မဟုတ္ေလေသာေၾကာင္႔ ဘာ သာမျပန္ဘဲ ထားခဲ႔ဲၾက ဟန္တူေပသည္။ ဂၽြန္စတင္၏ မူလ သကၠၱတလုိ ေရးသားထားေသာစာတမ္းတြင္ ေအာက္ဆုံး စာေၾကာင္း မ်ားကုိ Line (72-73) ဟုသာ နံပါတ္တပ္ထားသည္ကုိသာ ေတြ႔ရၿပီး ယင္း (Line 72-73) ကုိ အဂၤလိပ္ လုိ ဘာသာ ျပန္ဖြင္႔ဆုိထားသည္ကုိ မေတြ႔ရေပ။ ထုိစာေၾကာင္းတုိမ်ားကုိ သကၠတဘာသာျဖင္႔ ေရးသား ခဲ႔သည့္ အ တုိင္းသာ ေဖၚ ျပခဲ႔ၾကၿပီး ဘာသာျပန္မႈ မျပဳခဲ႔ၾကေခ်။ ယင္းဂၽြန္စတင္၏ “Some Sanskrit Inscriptions of Arakan” စာတမ္း ထြက္လာၿပီးေနာက္ပုိင္း အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာႏွင္႔ ပက္သက္၍ ေဆာင္းပါးေရးသူ စာအုပ္ထုတ္ေ၀ သူ မ်ား အခ်ိ်႕ခ်ိဳ႕ေပၚလာခဲ႔ၾကသည္။

အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာကုိ ေလ႔လာလုိက္စားၾကသူမ်ားသည္ ဂၽြန္စတင္၏ “Some Sanskrit Inscriptions of Arakan” စာတမ္းပါ အဂၤလိပ္လုိ ဘာသာျပန္ထားေသာ ဂါထာ(၆၅) ပုိဒ္အထိပါ အေၾကာင္းအရာမ်ားကုိသာ အဓိ က ေလ႔လာၾကခဲ႔ေသာေၾကာင္႔ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာတြင္ ေၾကာင္းေရ(၇၁)ေၾကာင္း ဂါထာ(၆၅)ပုိဒ္ ၊စကားေျပ တစ္ပုိဒ္ ပါရွိသည္ဟုသာ သိရွိခဲ႔ၾကသည္။ တစ္ခ်ိဳ႕ေသာသုေတသီမ်ားသည္ သကၠတလုိေရး သား ထားေသာ ေအာက္ ဆုံးစာေၾကာင္းတုိ ၂ ေၾကာင္း (Lind 72-73) ကုိ ေတြခဲ႔ ျမင္ခဲ႔ၾကသည္ ၊သုိ႔ေသာ္ ယင္း စာေၾကာင္းတုိ ႏွစ္ေၾကာင္း၏ အနက္အဓိပၸါယ္ကုိ မဖြင္႔ဆုိခဲ႔႔ၾကေပ။

အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာကုိ ဆရာႀကီး မြန္ဘုိေကသည္ ယဥ္ေက်းမႈစာေစာင္တြင္ “သွ်စ္ေသာင္းဘုရား မွ သကၠတေက်ာက္စာတုိင္” ေခါင္းစဥ္ျဖင္႔လည္းေကာင္း၊ ဆရာႀကီးမင္းသု၀ဏ္က ၁၉၅၁-၅၂ ႏွစ္ထုတ္ ဓည၀ တီမဂၢဇင္းတြင္ “အာနႏၵစႏၵရ-ရွစ္ရာစုေခတ္ ရခုိင္မင္းတစ္ပါး” ေခါင္းစဥ္ျဖင္႔လည္းေကာင္း ေဆာင္းပါးေ ရး သားခဲ႔ၾကသည္။

ဦးေအာင္သာဦးလည္း ၁၉၆၆ ခုႏွစ္ စက္တဘၤာလထုတ္ ရခုိင္ယဥ္ေက်းမႈစာေစာင္ အတြဲ(၁) အမွတ္(၁)တြင္ “ အာ နႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာတုိင္ ” အေၾကာင္း ေရးသားခဲ႔သည္ကုိ ေတြ႔ရ၏ ေနာက္ၿပီး မႏၱေလး ၀ိဇၨာ - သိပၸံ တကၠသုိလ္ ပါဠိဌာနမွ ဆရာႀကီးဦးျမင္႔ ေဆြ (သကၠတ)သည္ ၁၉၆၈ ခုႏွစ္ မတ္လ(၂၂) ရက္ေန႔ တတိယ အႀကိမ္ေျမာက္ သုေတ သနေဆြးေႏြးပြဲတြင္ ဤအာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာ အေၾကာင္းကုိ စာတမ္းဖတ္ခဲ႔ သည္ဟု သိရၿပီး အဆုိပါ စာတမ္းကုိ ၁၉၆၉ ခုႏွစ္ စက္တဘၤာလတြင္ထုတ္ေ၀ေသာ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏုိ င္ငံ စာေပႏွင္႔လူမႈေရးသိပၸံ ဂ်ာနယ္အတြဲ ၂ အမွတ္ ၃ တြင္ “အာနႏၵစျႏၵသကၠတေက်ာက္စာ” ေခါင္းစဥ္ျဖင္႔ ေရးသားခဲ႔သည္ကုိေတြ႔ရသည္။ ယင္းေနာက္ ေဒါက္ တာသန္းထြန္း M.A,.B.L.,Ph.D(London) ကထိက ျမန္မာရာဇ၀င္ဌာန၊ရန္ကုန္တကၠသိုလ္မွလည္း ေခတ္ေဟာင္း ျမန္မာရာဇ၀င္စာအုပ္ 1969 ခုႏွစ္တြင္ စာမ် က္ႏွာ ၆၅ မွ ၈၀ ထိ ရခုိင္ေခတ္ဦး ေခါင္းစဥ္ျဖင္႔ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္ စာ အေၾကာင္းကုိ ေရးသားခဲ႔သည္။ ထုိအျပင္ ဦးစံသာေအာင္ ဘီအက္စီ (ဂုဏ္ထူး-ရူပေဗဒ) မဟာ၀ိဇၨာ (ရူပေဗဒ) ဟားဗက္တကၠသုိလ္၊ ညႊန္ ၾကားေရးမွဴခ်ဳပ္ အ ထက္တန္းပညာဦးစီးဌာနသည္လည္း “အာနႏၵစျႏၵရွစ္ရာစု ရခုိင္ေ၀သာ လီမင္း” စာအုပ္ ကုိ ၁၉၇၅ ခုႏွစ္တြင္ ထုတ္ေ၀ခဲ႔ၾကသည္ကုိေတြ႔ရွိရသည္။

ဤေဆာင္းပါး၌ အဓိက တင္ျပလုိသည္မွာ ေရွးေရွးက အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာကုိ ဖတ္ခဲ႔ၾကေသာ ေရး သားခဲ႔ၾကေသာ ပညာရွင္မ်ားသည္ ပါေမာကၡဂၽြန္စတင္၏ အဂၤလိပ္လုိ ဘာသာျပန္ ေရးသားထားသည့္ စာေ ၾကာင္း ေရ (၇၁) ေၾကာင္းအေပၚမွာသာ အယူအဆ အမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင္႔ ေ၀ဖန္ေရးသား တင္ျပၾကသည္ကုိေတြ႔ရ၏။ အာနႏၵ စျႏၵမင္းေက်ာက္စာ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းေရ (၇၂-၇၃) ပါ အကၡရာမ်ားကုိ ပါေမာကၡ ဂၽြန္စတင္၏ သကၠတအလုိ အဂၤလိပ္အကၡရာျဖင္႔ ေရးသားထားသည္မွ အပ ေနာက္ပုိင္း ပညာရွင္တစ္ဦးတစ္ေယာက္မွ် ယင္းစာေၾကာင္းတုိ၂ ေၾကာင္း၏ အဓိပၸါယ္ကုိ ေရးသားထားျခင္းမေတြ႕ရေပ။ ထုိေၾကာင္႔ အာနႏၵစျႏၵမင္းေ က်ာက္စာ ေရးထုိးခုႏွစ္ ကုိ ခန္႔မွန္းၾကရာမွာ အိႏၵိယမွ ယေသာ၀ါရမန္ေက်ာက္စာႏွင္႔ လက္ေရးလက္သား အတူတူျဖစ္သည္ဆုိကာ ထုိ ေက်ာက္စာႏွင္႔ မေရွးမေႏွာင္းတြင္ ေရးထုိးခဲ႔လိမ္႔မည္ဟုခန္႔မွန္းသည့္နည္း၊ ေ၀သာလီေခတ္ ဒဂၤါးပါအကၡရာမ်ား ကုိ ၾကည့္ၿပီး ခန္႔မွန္းသည့္နည္းတုိ႔ျဖင္႔ ခန္႔မွန္း ေရးသားၾကသည္ကုိေ တြ႔ရ၏။ ပါေမာကၡ ဂၽြန္စတင္စာတမ္း က အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာ ေရးထုိးခုႏွစ္ကုိ ( 700-709 A.D) အိႏၵိယေက်ာက္စာ၀န္ေဟာင္း ေဒါက္တာဆာကား (720-729 A.D) ၊ ဦးေအာင္သာဦး B.A,B.E.S. ( 670-679 A.D) ၊ဆရာႀကီးဦးျမင္႔ေဆြ-သကၠတ (720-729 A.D) ဆရာႀကီး ဦးစံသာေအာင္ (705-714 A.D) ဟု ေခတ္ျပဳိင္သမုိင္းအျမင္၊ လက္ေရးလက္သား၊ ေ၀သာလီေခတ္ ဒဂၤါးမ်ားကုိ ၾကည့္ၿပီး အယူအဆ အမ်ိဳးမ်ိဳး ခန္႔မွန္းေရးသားၾကသည္။ ယခုဤေဆာင္းပါးတြင္ ယခင္သုေတသီ ပညာ ရွင္မ်ား အနက္အဓိပၸါယ္ မဖြင္႔ျဖစ္ ခဲ႔ေသာ အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းေရ (၇၂-၇၃) ကုိ သက္ေသ ထားကာ ရွင္းလင္ေရး သား တင္ျပသြားပါမည္။ ေက်ာက္စာပါ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းမ်ားအားျမင္ရပုံ (ပုံ-၁)



ပုံ-၁

ပါေမာကၡဂၽြန္စတင္သည္ သူ၏ “Some Sanskrit Inscriptions of Arakan” စာတမ္းတြင္ အာနနၵစျႏၵမင္း ေက်ာက္စာပါ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းေရ (၇၂-၇၃) စာေၾကာင္းတုိ ႏွစ္ေၾကာင္းကုိ သူ၏အျမင္အား ေအာက္ ပါ အတုိင္း ေရးသားထားသည္။ ေက်ာက္စာ၏ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းပါ အကၡရာမ်ားပုံႏွင္႔ ပါေမာကၡဂၽြန္၏ သကၠတအသံထြက္ အဂၤလိပ္အကၡရာျဖင္႔ ေရးသားထားသည္ကုိ ပူးတြဲတင္ျပထားသည္။ ပုံ-၂ ရႈပါ။



ပုံ-၂

ပါေမာကၡဂၽြန္စတင္၏ “Some Sanskrit Inscriptions of Arakan” စာတမ္းတြင္ အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာကုိ အဂၤလိပ္ လုိ ဘာသာျပန္ဆုိေရးသားရာ၌ စာေၾကာင္းတစ္ေၾကာင္းခ်င္းမဟုတ္ဘဲ ဂါထာအပုိဒ္လုိက္သာ အာနႏၵစျႏၵ ေက်ာက္ စာပါ ေအာက္ဆုံး ဂါထာမ်ားျဖစ္ေသာ ဂါထာ(၆၃-၆၄-၆၅) အား အဓိပၸါယ္ဖြင္႔ဆုိထားၿပီး အဆုံးသတ္ထားသည္ကုိ ပူူးတြဲတင္ျပလုိက္ပါသည္။ (ပုံ-၃)



ပုံ-၃

ေနာက္တစ္ခါ အာနႏၵစျႏၵ ရွစ္ရာစု ရခုိင္ေ၀သာလီမင္း စာအုပ္ကုိ ေရးသားခဲ႔ေသာ ဆရာႀကီးဦးစံသာေအာင္ သည္ ဂၽြန္စတင္၏ “Some Sanskrit Inscriptions of Arakan” စာတမ္းပါ သကၠတအသံထြက္ကုိ အဂၤလိပ္ အကၡရာျဖင္႔ ေရးသားထားေသာ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းတုိ ႏွစ္ေၾကာင္းကုိ ျမင္ေတြ႔ခဲ႔သူျဖစ္သည့္အျပင္ အာ နႏၵစျႏၵေက်ာက္စာပါ စာေၾကာင္းေရ ၇၂-၇၃ ကုိလည္း ေတြ႔ျမင္ခဲ႔သူတစ္ဦးျဖစ္ပါသည္။ သုိ႔ရာတြင္ ဆရာႀကီး သည္ ထုိေအာက္ဆုံးစာ ေၾကာင္းမ်ားျဖစ္ေသာ စာေၾကာင္းေရ(၇၂-၇၃)ကုိ ဆရာႀကီးေရး သားခဲ႔ေသာ “အာနႏၵစျႏၵရွစ္ရာစုရခုိင္ေ၀သာလီမင္း” စာအုပ္တြင္ (ဤေက်ာက္စာ၏ေအာက္၌ ယင္းေခတ္ေနာက္ပုိင္း ၁၀ ရာစုက လက္ေရးမ်ိဳးႏွင္႔ ေရးထုိးထားေသာ စာ ေၾကာင္းတုိ ၂ ေၾကာင္းကုိေတြ႔ရသည္။ မည္သည့္ရည္ ရြယ္ ခ်က္ျဖင္႔ ယင္းစာေၾကာင္းမ်ား ေရးထုိးထား သည္ကုိ မသိ ရေပ) ဟု မွတ္ခ်က္ျပဳခဲ႔သည္ကုိသာ ေတြ႔ရ၏။ (ပုံ-၄) ရႈ

ထုိစာေၾကာင္းတုိ ႏွစ္ေၾကာင္းသည္ ( ၁၀ရာစု) တြင္ ေရးထုိးျခင္းမဟုတ္ေၾကာင္းကုိ ၀ံသရကၡိတမဂၢဇင္း အတြဲ ( ) 2017 တြင္ ေဆာင္းပါးေရးကာ ရွင္းလင္းတင္ျပခဲ႔ၿပီးျဖစ္ပါသည္။ ေက်ာက္စာေရး ကညစ္တံ အခၽြန္၊ အတုံး ကြာဟသြားေၾကာင္႔ အကၡရာစာလုံးအထူ အေသး ျဖစ္သြားသည္ကုိ အထင္ျမင္မွားကာ လက္ေရးမတူဟု ယူဆခဲ႔ၾက ျခင္းသာျဖစ္ပါသည္။ ယင္းကုိ အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာပါ အထက္ပုိင္း စာလုံး အကၡရာမ်ားျဖင္႔ ထပ္တူျဖစ္ေၾကာင္း အကၡရာတစ္လုံးခ်င္းကုိ ထုတ္ႏႈတ္ကာ ၀ံသရကၡိတ မဂၢဇင္းမွာ သက္ေသျပဳ ရွင္းလင္းတင္ျပခဲ႔ၿပီးျဖစ္ပါသည္။



ပုံ-၄

အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းတုိ ႏွစ္ေၾကာင္းကုိ ရွင္းလင္းေဖၚထုတ္တင္ျပျခင္း

ကၽြန္ေတာ္စာေရးသူသည္ ပထမဆုံး အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းမ်ားျဖစ္ေသာ စာေၾကာင္းေရ (၇၂-၇၃)ကုိ ပုံမွာျမင္ရသည့္အတုိင္း ေက်ာက္စာပါ အကၡရာစာလုံးမ်ားကုိ ကြန္ပ်ဴတာျဖင္႔ အေပၚမွ ထပ္၍ေရးလုိက္ပါသည္။ ၿပီးလွ်င္ ထုိေရးထားေသာ အကၡရာစာလုံး ကြန္ပ်ဴတာနည္းပညာျဖင္႔ ခြါခ်လုိက္ေသာအခါ ေက်ာက္စာပါ အကၡရာစာလုံးမ်ားကုိ ေအာက္ပါအတုိင္း ရရွိလာပါသည္။ (ပုံ-၅) ရႈ



ပုံ-၅

စာေရးသူသည္ ကြန္ပ်ဴတာျဖင္႔ အေပၚမွထပ္ကာ ေရးကူးထားေသာ ေက်ာက္စာပါ အကၡရာမ်ားကုိ ခြါခ် လုိက္ေသာ အခါ ေအာက္ပါအတုိင္း အကၡရာစာလုံးမ်ားကုိ ရလာပါသည္။ ထုိရလာေသာ အကၡရာ စာ လုံးမ်ားကုိ ယေန႔သုံး အကၡ ရာ မ်ားျဖင္႔ တစ္ခါ ဖလွယ္လုိက္ေသာအခါ ( ပုံ-၆ ) တြင္ ျမင္ရသည့္အတုိင္း ရရွိလာပါသည္။



ပုံ-၆

အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာပါ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းတုိ ႏွစ္ေၾကင္းကုိ ကြန္ပ်ဴတာျဖင္႔ ပုံေဖၚ၍ ရရွိလာေသာ ယေန႔သုံးအကၡရာမ်ားကုိ ပါေမာကၡဂၽြန္စတင္ တင္ျပထားေသာ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းေရ (၇၂-၇၃) သကၠတ အသံ ထြက္၊ အဂၤလိပ္အကၡရာ ဖလွယ္ေရးသားထားသည္ႏွင္႔ ႏိႈ္င္းယွဥ္ၾကည့္လုိက္ေသာအခါ ေအာက္ပါအတုိင္း ေတြ႔ျမင္ ရသည္။( ပုံ-၇)



ပုံ-၇

ဤကဲ႔သုိ႔ စာေရးသူမွ ေက်ာက္စာပါ သကၠတဘာသာျဖင္႔ ေရးသားထားေသာ အကၡရာမ်ားကုိ ယေန႔ သုံးျမန္မာအကၡရာမ်ားျဖင္႔ ဖလွယ္ၿပီး ရလာေသာစာလုံးမ်ား၏ အဓိပၸါယ္ကုိသိရွိေစဖုိ႔အတြက္ သကၠတ အဘိဓါန္က်မ္း ပါဠိအဘိဓါန္က်မ္းမ်ားျဖင္႔ ညိွႏိႈင္းတုိက္ဆုိင္ အဓိပၸါယ္ေဖၚယူလုိက္ေသာအခါ ေအာက္ ပါအတုိင္း ရရွိလာသည္။

စာေၾကာင္း(၇၂) ပါ “သီရိကီကၱိသံပုရဏၰ၀ိဇယ” စကားလုံးမ်ား၏ အဓိပၸါယ္္

1။ သီရိ=က်က္သေရရွိစြာ၊တင္႔တယ္စြာ၊

2။ ကီရကၱိ=ေပၚလြင္ ထင္ရွား၊ေက်ာ္ေစာျခင္း၊

3။ သံပုရဏၰ=ျပည့္စုံစြာ ၊

4။ ၀ိဇယ= ျပီးေျမာက္သည္၊ ေအာင္ျမင္သည္။ တစ္ဆက္စပ္တည္းဆုိလွ်င္

(က်က္သေရရွိစြာ ေပၚလြင္၍ ျပည့္စုံစြာ ၿပီးေျမာက္ေအာင္ျမင္သတည္း) ဟု အဓိပၸါယ္ကိုရရွိေလသည္။

စာေၾကာင္းေရ(၇၃)ပါ “ဧကာဒႆမေဗၵ” = ဧက+ဒႆမ ၊ ကုိ တစ္လုံးခ်င္း အဓိပၸါယ္ ေဖၚရမည္ဆုိေသာ္

“ဧက” သည္ = တစ္(၁) ၊“ဒႆမ” = တစ္ဆယ္(၁၀) ၊ ႏွစ္ခုေပါင္းေသာ္ ( ၁၁ )ခုႏွစ္

ဟူ၍ အဓိပၸါယ္ကုိ ေဖၚယူရရွိေလသည္။ (ပုံ-၈)ရႈ



ပုံ-၈

ေဖၚထုတ္ရရွိေသာ ေက်ာက္စာေအာက္ေျခပါ (ဧကာဒသမ=၁၁) ဂဏန္းသည္ မည္သည့္ဂဏန္း ျဖစ္သ နည္း၊ ေက်ာက္စာေရးထုိးခုႏွစ္လား ၊ ေက်ာက္စာေရးထုိးခုႏွစ္ဆုိလွ်င္ ေရွးေခတ္ရခိုင္ျပည္တြင္ မည္သည့္ သကၠရာဇ္ နည္း၊ သာသနာသကၠရာဇ္လား၊ ေကာဇာသကၠရာဇ္လား ဆန္းစစ္ဖုိ႔လုိအပ္သည္။

ေရွးေခတ္ရခုိင္ေဒသတြင္ သုံးစြဲခဲ႔ေသာ သကၠရာဇ္မ်ားမွာ သာသနာသကၠရာဇ္ ႏွင္႔ ေကာဇာသကၠရာဇ္ဟူ၍ ႏွစ္မ်ိဳး သုံးစြဲခဲ႔ ၾကသည္ကုိ ရခုိင္ေဒသတြင္ ေတြ႔ရွိရေသာ ေက်ာက္စာပါသကၠရာဇ္မ်ား ဒဂၤါးပါသကၠရာဇ္မ်ားက သက္ေသ ခံေနေပသည္။ ေက်ာက္စာေအာက္ေျခပါ (ဧကာဒသမ=၁၁) ဟူေသာ ဂဏန္းကုိ သာသနာသကၠရာဇ္ျပဳလုိရာတြင္ သကၠရာဇ္ၿဖိဳခဲ႔ၾကေသာႏွစ္မ်ား ၆၂၂+၅၆၀=၁၁၈၂ ႏွင္႔ေပါင္းက သာသနာႏွစ္ ျဖစ္သည္ဟုအဆုိရွိၾကသည္။ ယင္း နည္းျဖင္႔တြက္ယူေသာ္ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာေရးထုိးခဲ႔သည့္ သာသနာႏွစ္သည္ ၁၁+၁၁၈၂ = ၁၁၉၃ ခုႏွစ္ ျဖစ္ေပမည္။ သာသနာသကၠရာဇ္ကုိ ၅၄၄ ႏႈတ္လုိက္ပါက ခရစ္ႏွစ္ ျဖစ္သည္ဟု အဆုိရွိၾကသည့္နည္းအတုိင္းတြက္ ယူလွ်င္ (၁၁၉၃ - ၅၄၄ = 649 A.D) ခုႏွစ္ ျဖစ္ေပသည္။ ေနာက္တစ္ခါ ေကာဇာ သကၠရာဇ္ကုိ ပုံေသနည္း ၆၃၈ ဂဏန္း ေပါင္းပါကလည္း ခရစ္ျဖစ္သည္ဟု ဆုိၾက၏။ ထုိနည္းျဖင္႔တြက္ယူမည္ဆုိေသာ္ (၁၁+၆၃၈=၆၄၉ ) ခရစ္ ႏွစ္ကုိ ရေလ သည္။

မွတ္ခ်က္ ။ ။ ( အိႏၵိယတြင္ သကၠမင္း သကၠရာဇ္ၿဖိဳသည့္ခုႏွစ္ႏွင္႔ ေခတ္ျပိဳင္ ခရစ္ႏွစ္ မွာ 78 A.D ျဖစ္ သည္ ဆုိသည္။ ထုိ 78 A.D သည္ ရခုိင္ေဒသသုံးသကၠရာဇ္ ၆၂၂ ညီမွ်သည္။ ထုိသကၠရာဇ္ တြင္္ တတိ ယဓည၀တီေခတ္ သူရိယစိၾတမင္းစုိးစံေနသည့္အခ်ိန္ႏွင္႔ ေခတ္ျပိဳင္ျဖစ္ၿပီး ထုိမင္းသည္ ယင္းသကၠ ရာဇ္ ကုိၿဖိဳခဲ႔ သည္ဟု ရခုိင္ရာဇ၀င္သစ္က်မ္း၌ ေဖၚျပသလုိျမန္မာရာဇ၀င္အေစာင္ေစာင္ကလည္း ယင္းသကၠ ရာဇ္ကုိ သုမုႏၵရီမင္းၿဖိဳသည္ဟု ေရးသားၾက၏ ။ ယင္းမွ ေရတြက္လာေသာ သကၠရာဇ္ ၅၆၂ ကုိေရာက္ေ သာအခါ ၅၆၀ ႏွစ္ ကုိ တစ္ႀကိမ္ ရခိုင္၌ သီရိစျႏၵမင္း ထပ္မံသကၠရာဇ္ၿဖိဳသလုိ ျမန္မာရာဇ၀င္တြင္လည္း ပုပၸါးေစာ ရဟန္းမင္း ယင္းသကၠရာဇ္ ၅၆၀ ကုိ ၿဖိဳသည္ဟု ျမန္မာရာဇ၀င္ အေစာင္ေစာင္တုိ႔က ေရးသား ၾကသည္ကုိေတြ႔ရ၏ ဤကား ရာဇ၀င္အဆုိတည္း။)

(78+ 560=638) ပုံေသဂဏန္း ၆၃၈ ကုိ ရရွိေပသည္။)

အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာေအာက္ေျခ စာေၾကာင္း ၇၃ တြင္ပါေသာ (ဧကာဒႆမ=၁၁)ဟူေသာ သကၠရာဇ္တုိ ဂဏန္းသည္ ယင္းေခတ္က ရခုိင္ေဒသတစ္ခုတည္းတြင္သာ အသုံးျပဳသလား၊ ပတ္၀န္းက်င္ တုိင္းႏိုင္ငံ ေဒသမ်ား တြင္ ထုိသကၠရာဇ္အတုိမ်ိဳး အသုံးျပဳမႈရွိသလားဟု လက္လွမ္းမီသမွ် ေခတ္ျပိဳင္ျပရန္ ရွာေဖြ ၾကည့္ ရာ ရခုိင္ေ၀သာလီျပည္ႏွင္႔ ေခတ္ျပိဳင္ အိမ္နီးခ်င္းတုိင္းျပည္တစ္ခုျဖစ္ေသာ သေရေခတၱရာျပည္ တြင္ လည္း သကၠရာဇ္အတုိ အသုံးျပဳသည္ ကုိေတြ႔ရ ၏။ ထြန္းေဖါင္ေဒးရွင္းမွ ကမကထၿပဳလုပ္ၿပီး (၃၁-၇-၂၀၁၂ / ၁-၈-၂၀၁၂)ထိ ပ်ဴလူမ်ိဳးႏွင္႔ ပ်ဴႏုိင္ငံေတာ္ စာတမ္း ဖတ္ပြဲ တစ္ခုက်င္းပခဲ႔သည္။ ထုိစာတမ္းဖတ္ပြဲမွ စာတမ္း မ်ားကုိ စုေပါင္း၍ ၂၀၁၆ ခုႏွစ္တြင္ ပ်ဴလူမ်ိဳးႏွင္႔ ပ်ဴႏုိင္ငံ ေတာ္ စာတမ္း(၂) ဟူ၍ ထြန္းေဖါင္းေဒးရွင္းမွ စာအုပ္ အျဖစ္ စီစဥ္ထုတ္ေ၀ခဲ႔သည္။ ထုိစာအုပ္ စာမ်က္ႏွာ ၃၂၀ ၌ စာတမ္းရွင္ “ငထက္ျပည့္” ေရးသားေသာ “ပ်ဴအရုိးအုိးစာ” စာတမ္းတြင္ သေရေခတၱရာျပည္၌ မင္းတုိ႔၏ စုိးစံခဲ႔ေသာ ခုႏွစ္ သကၠရာဇ္မ်ားမွာ ဂဏန္း အငယ္မ်ားသာျဖစ္ေၾကာင္း ေဖၚျပထားသည္ကုိ ေတြ႔ရသည္။ အရုိးအုိးစာ (ပုံ-၉)

ပ်ဴဖတ္စာ ပ်ဴအကၡရာသမိုင္းစာအုပ္မွ ပ်ဴအရုိးအုိးပါ စာမ်ား



ပုံ-၉

ငထက္ျပည့္ေရးေသာ “ပ်ဴအရုိးအုိးစာ”စာတမ္းမွ မင္းတုိ႔၏နတ္ရြာစံသကၠရာဇ္ႏွင္႔ သက္ေတာ္တုိ႔ကုိ ေဖၚျပထားပုံ

၁။ ဟရိ၀ိၾကမ အရုိးအုိးစာ၊

၄၂ ခု၊ ၂လ ၊၉ရက္ေန႔တြင္ ဟရိ၀ိၾကမမင္းႀကီး နတ္ရြာစံသည္။ သက္ေတာ္ ၅၂ႏွစ္ ၇လ၊ ၂၄ ရက္။

၂။ သီဟ၀ိၾကမ အရုိးအုိးစာ၊

၄၄ ခု၊ ၉လ၊ ၂၀ ရက္ေန႔တြင္ သီဟ၀ိၾကမမင္းႀကီး နတ္ရြာစံသည္။သက္ေတာ္ ၈၀ ႏွစ္၊ ၂လ၊ ၄ရက္။

၃။ သူရိယ၀ိၾကမ အရုိးအုိးစာ

၆၄ ခု တြင္ သူရိယ၀ိၾကမ နတ္ရြာစံသည္။ သက္ေတာ္ ၅၀နွစ္ ၊ ၅လ။

၄။ သူရိယ၀ိၾကမ ေဆြမ်ိဳးတစ္ဦး အရုိးအုိးစာ၊

သူရိယ၀ိၾကမမင္း ညီေတာ္(ေက်ာက္ေတာ္ႀကီးဘုရားမွာပါေသာ ? တတိဒၵိ) အသက္ ၃၅ ႏွစ္တြင္နတ္ရြာစံသည္။

ထုိအရုိးအုိပါ ေက်ာက္စာမ်ား၏ ခုႏွစ္သကၠရာဇ္မ်ားကုိ သီရိပ်ံခ်ီ ဆရာႀကီး ဦးသာျမတ္ ေရးသားေသာ History of Pyu Alphabet . ပ်ဴဖတ္စာ ပ်ဴအကၡရာသမုိင္း စာအုပ္၊စာမ်က္ႏွာ ၅၀-၅၁ တြင္ သကၠရာဇ္အတုိ ဂဏန္း မ်ားကုိ ကမၻာ သုံးသကၠရာဇ္ ခရစ္ႏွစ္ A.D ေျပာင္း၍ ေဖၚျပရာတြင္ ေအာက္ပါအတုိင္း ပုံေသ ကိန္း (၆၃၈) ျဖင္႔ ေပါင္း၍ သည္ကုိ ေတြ႔ ရသည္။

1/ Year 57 (A.D 695) 2nd month 24th day, Harivikrama, died, aged 41 Years.7 month and 9 days.

2/ Year 80 (A.D 718), 2nd month 4th day, Sihavikrama died, aged 44 years 9 months and 20 days.

3/ Year 50 ( A.D 688), 5 months, Suriyavikrama himself died aged 64 years.

4/ Year 30 ( A.D 668) Suriyavikra’s relatives died. ဟုတုိ႔ျဖစ္၏။

( ဆရာႀကီး ဦးသာျမတ္၏ ပ်ဴဖတ္စာပ်ဴအကၡရာသမုိင္း စာအုပ္ ႏွင္႔ ပ်ဴလူမ်ိဳး ပ်ဴႏုိင္ငံေတာ္စာအုပ္ ဆရာ ငထက္ျပည့္ စာတမ္း(၂) စာအုပ္တုိ႔၌ အရုိးအုိးစာ မင္းတုိ႔၏ နန္းစံႏွစ္ ခုႏွစ္သကၠရာဇ္မ်ားကုိ ေဖၚျပၾကရာတြင္ အနည္းငယ္ကြဲလြဲမႈ ရွိသည္ကုိေတြ႔ရ၏။ ဤကားစကားခ်ပ္။ )

ပ်ဴအရုိးအုိးစာဂဏန္းမ်ားကုိ သေရေခတၱရာသုံး(၀ါ) ေဒသသုံး နန္းစံခုႏွစ္သကၠရာဇ္ဟု ပညာရွင္မ်ား ကေ ဖၚျပၾကၿပီး ထုိ သကၠရာဇ္အတုိ ခုႏွစ္မ်ားကုိ ကမၻာသုံးသကၠရာဇ္ျဖင္႔ ေဖၚျပၾကရာတြင္ ပုံေသကိန္း ( ၆၃၈ ) ျဖင္႔ ေပါင္းကာ ခရစ္ A.D အျဖစ္ ေျပာင္းလဲ ေဖၚျပ ၾကသည္ကုိေတြ႔ရသည္။ ထုိနည္းတူ ယေန႔ ဘဂၤလားေ ဒခ်္႔ႏုိင္ငံ ဒကၠား ၿမိဳ႕ အမ်ိဳသားျပတုိက္ ၌ရွိ ေသာ ေၾကးနီးအုိးတစ္လုံး၌လည္း ေဒ၀ါတိေဒ၀မင္း၏ နန္းတက္ သကၠရာဇ္ (၇၇) ေရးထုိး ပါရွိသည္ ကုိေတြ႔ရ ၏။ ထုိေၾကးနီးအုိး၏ ရာစု သက္တမ္းကုိ ေဖၚျပရာ၌ (8 Century) ဟု ေရးသားေဖၚျပ ထားသည္ ကုိေတြ႔ရ၏။

( မွတ္ခ်က္- ၇၇ + 638=715 A.D=8 Century)

ေတာ္၀င္ဂါးဒင္းဟုိတယ္ ရန္ကုန္၌ 24 January 2018 ေန႔တြင္ ဖတ္ၾကားခဲ႔ေသာ Seminar on Sanskrit Literature of Rakhine ႏုိင္ငံတကာ စာတမ္းဖတ္ပြဲတြင္ Prof,Dr Arlo Griffiths ဖတ္ၾကားခဲ႔ေသာ New Perspectives on Arakan in the first millennium its name, Dynastic history and Buddhist culture. စာတမ္းပါ ေၾကးနီအုိး တစ္လုံးပုံ၏ ေအာက္ေျခ၌ ေဖၚျပထားေသာ မွတ္စုမွာ (copper-vase grant of Devatideva, regnal year 77 (8 century) height c 70 cm, Devatideva, Courtesy Bangladesh National Museum.ဟူ၍ ေရးထားသည္ကုိ ေတြ႔ရ၏။ “ Regnal year 77 (8 century)” ေဒသသုံး နန္းစံ သကၠရာဇ္ (၇၇) ခုႏွစ္သည္ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာ ေအာက္ေျခပါ (ဧကာဒသမ=၁၁) သကၠ ရာဇ္ တုိ ဂဏန္းမွ ဆက္၍ေရတြက္လာေသာ သကၠရာဇ္ေလာ ဆုိသည္ကုိ ေၾကးနီးအုိးပါ ေဒ၀နာဂရီ အကၡ ရာျဖင္႔ ေရးသားထားေသာ စာမ်ားကုိ အဓိပၸါယ္ေဖၚႏုိင္ရန္အတြက္ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ဆက္လက္ သုေတသနျပဳရန္ လုိအပ္ေနေပသည္။ (ပုံ-၁၀)



ပုံ-၁၀

ေနာက္တစ္ခါ အနီးစပ္ဆုံးအေျဖမွန္ တစ္ခုရရွိဖုိ႔ အတြက္ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာမွ ဂါထာမဟုတ္ဘဲ စကားေျပတစ္ပုဒ္ကုိ စတင္ ေျခရာခံမိပါသည္။ ထုိဂါထာပုိဒ္တြင္ ေရးထားသည့္ စာသားတစ္ခု၏ အဓိပၸါယ္ ကား( အာနႏၵစျႏၵမင္းသည္ မိမိ၏ ကုိယ္ပုိင္ဥစၥာျဖင္႔ မင္းျဖစ္သည့္ ပထမႏွစ္မွစ၍ န၀မ ႏွစ္ေျမာက္ သည္ အထိ ပရဟိတ အမ်ားအက်ုိဳးအတြက္ ေဆာင္ရြက္သည္) ဟု စာတစ္ေၾကာင္း ပါရွိေပ သည္။ (ပုံ-၁၁ ရႈပါ)



ပုံ-၁၁

အထက္ေက်ာက္စာပါ စကားရပ္အတုိင္းဆုိလွ်င္ အာနႏၵစျႏၵမင္းႀကီးသည္ ေက်ာက္စာ ေရးထုိးသည့္ အခ်ိန္ တြင္ နန္းသက္(၉)ႏွစ္ ရွိေနၿပီးျဖစ္ေၾကာင္း ေပၚလြင္ထင္ရွားေနပါသည္။ သူသာ ေက်ာက္စာ ေရးထုိး ခ်ိန္၌ နန္းသက္ (၂၀) ရွိေနမည္ဆုိပါက (မင္းျဖစ္သည့္ပထမႏွစ္မွ ႏွစ္ဆယ္ႏွစ္ေျမာက္သည္ အထိ) ဟု မလြဲမေသြ သူ၏ဂုဏ္ပုဒ္ကုိ ပုိ၍ ေပၚလြင္ေအာင္ ေရးထုိးခဲ႔မည္ျဖစ္သည္။ အဘယ္ေၾကာင္႔ဆုိေသာ္ ထုိအာနႏၵစျႏၵမင္း သည္ သူ၏ ကု သိုလ္ေကာင္းမႈျပဳလုပ္ျခင္းမ်ား၊ အမ်ားအက်ိဳးကုိေဆာင္ရြက္ျခင္း အေၾကာင္းအရာမ်ားကုိ ဤေက်ာက္စာတြင္ တစ္ခု မက်န္ အျပည့္အစုံ မွတ္တမ္းတင္ထားေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္ပါသည္။ ယခုေသာ္ကား(မင္းျဖစ္သည့္ပထမ ႏွစ္မွ န၀မႏွစ္ ေျမာက္သည္ အထိ)ဟု ေရးထုိးပါရွိေသာေၾကာင္႔ ေက်ာက္စာေရးထုိးခ်ိန္တြင္ အာနႏၵစျႏၵမင္းႀကီးသည္ ဧကန္အမွန္ နန္းသက္ (၉)ႏွစ္ ျဖစ္ေနေသာေၾကာင္႔သာ ဤသုိ႔ ေရးထုိးခဲ႔ျခင္းျဖစ္ပါသည္။

စာေရးသူ၏အျမင္ကုိေျပာရလွ်င္ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာ ေအာက္ေျခ စာေၾကာင္းေရ (၇၃) ပါ (ဧကာဒသမ=၁၁) ဂဏန္းသည္ ရခုိင္ေဒသသုံး ေကာဇာသကၠရာဇ္ (၁၁) ခုႏွစ္မွ အပ အျခားမျဖစ္ႏုိင္ေပ။ ၿခဳံငုံ၍ သုံးသပ္ရလွ်င္ အထက္တြင္ေဖၚျပခဲ႔ေသာ ပ်ဴအရုိးအုိးစာပါ သကၠရာဇ္တုိဂဏန္းမ်ား၊ဘဂၤလားေဒခ်္႔ႏုိင္ငံ အမ်ိဳးသား ျပတုိက္မွ ေၾကးနီးအုိးစာပါ ေဒ၀ါတိေဒ၀မင္း နန္းတက္သကၠရာဇ္အတုိ (၇၇) ဂဏန္မ်ားကုိ ႏိႈင္း ယွဥ္ေထာက္ဆ၍ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာ ေရးထုိးခုႏွစ္သည္ ရခုိင္ေဒသသုံး ေကာဇာသကၠရာဇ္ (၁၁) ခုႏွစ္၊သာသနာႏွစ္ (၁၁၉၃) ခုႏွစ္၊ ခရစ္ႏွစ္ (649 A.D)ခုႏွစ္ဟု ေကာက္ ခ်က္ဆြဲရျခင္းျဖစ္ပါသည္။

နိဂုံးခ်ဳပ္အေနျဖင္႔ ရခုိင္ျပည္နယ္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ သွ်စ္ေသာင္းဘုရားရွိ ဤအာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာတုိင္သည္ ျမန္မာ႔သမုိင္းအတြက္သာမက ရခုိင္ေဒသအတြက္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ရခုိင္သမုိင္းအတြက္ ေသာ္လည္းေ ကာင္း အဖုိးအနဂၣထုိက္တန္ေသာ ၊ သမုိင္းတန္ဖုိးၾကီးမားေသာ ေက်ာက္တုိင္ႀကီး တစ္တုိင္ျဖစ္ပါ ေၾကာင္း ၊ ဤအာနႏၵစျႏၵ ေက်ာက္စာတုိင္ႀကီး ေရရွည္တည္တံ႔ခိုင္ၿမဲေစရန္အတြက္ အားလုံး၀ုိင္း၀န္းထိမ္းသိမ္းၾကရန္ လုိအပ္ပါေၾကာင္း ေရး သားလုိက္ရပါသည္။

ကုိးကား-

ကုန္သာဆရာေတာ္-ရာဇမတန္က်မ္း၊ငါးက်မ္းတြဲ ၈ေၾကာင္းေပမူ ၁၂၀၈၊တံေဆာင္မုံးလၦန္ဆယ္ရက္ ၄ဟူးေန႔။

ျမန္မာတုိင္းရင္းေက်ာက္စာမ်ား-စတုတၳတြဲ။ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္-1956။

ဦးေအာင္သာဦး-ရခုိင္႔ယဥ္ေက်းမႈ ေ၀သာလီေခတ္ အတြဲ၁- အမွတ္ ၁-1966 စက္တဘၤာ။

ဦးျမင္႔ေဆြ-အာနႏၵစျႏၵသကၠတေက်ာက္စာ၊ စာေပနွင္႔လူမႈေရးသိပၸံဂ်ာနယ္၊အတြဲ၂၊အမွတ္၃၊1969။

သန္းထြန္း-M.A,. B.L., Ph.D(လန္ဒန္) ေခတ္ေဟာင္းျမန္မာရာဇ၀င္-၁၉၆၉။

ဦးစံသာေအာင္-ဘီအက္စီ(ဂုဏ္ထူး) မဟာ၀ိဇၨာ(ဟားဗက္တကၠသိုလ္)အာနႏၵစျႏၵရွစ္ရာစုရခုိင္ေ၀သာလီမင္း၊1974။

ဦးျမင္႔ေဆြ-ဓမၼာစရိယ၊၀ိဇၨာ(ဂုဏ္ထူး) မဟာ၀ိဇၨာ(လန္ဒန္) သကၠတသဒၵါက်မ္း။ 1983။

ဦးသာျမတ္-သီရီပ်ံခ်ီ ၊ ပ်ဴဖတ္စာ၊ပ်ဴအကၡရာသမုိင္း၊ဒု-ၾကိမ္၊၂၀၁၁။

ငထက္ျပည့္-ပ်ဴအရုိးစာ စာတမ္း၊ ပ်ဴလူမ်ိဳးႏွင္႔ပ်ဴႏိုင္ငံေတာ္ စာတမ္း(၂) ၂၀၁၆။

ဦးဟုတ္စိန္ ဘီေအ(ဂုဏ္ထူး) ဘီအယ္လ္၊ ပါဠိျမန္မာအဘိဓါန္

E.H Johnston-Some Sanskrit Inscriptions of Arakan.

Prof,Dr.Arlo Griffiths- New Perspectives on Arakan in the first millennium its name, Dynastic history and Buddhist culture.။24 January 2018

Credit >Razar Min

ပံု-၁

ပါေမာကၡဂၽြန္စတင္သည္ သူ၏ “Some Sanskrit Inscriptions of Arakan” စာတမ္းတြင္ အာနနၵစျႏၵမင္း ေက်ာက္စာပါ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းေရ (၇၂-၇၃) စာေၾကာင္းတုိ ႏွစ္ေၾကာင္းကုိ သူ၏အျမင္အား ေအာက္ ပါ အတုိင္း ေရးသားထားသည္။ ေက်ာက္စာ၏ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းပါ အကၡရာမ်ားပုံႏွင္႔ ပါေမာကၡဂၽြန္၏ သကၠတအသံထြက္ အဂၤလိပ္အကၡရာျဖင္႔ ေရးသားထားသည္ကုိ ပူးတြဲတင္ျပထားသည္။ ပုံ-၂ ရႈပါ

ပုံ-၂

ပါေမာကၡဂၽြန္စတင္၏ “Some Sanskrit Inscriptions of Arakan” စာတမ္းတြင္ အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာကုိ အဂၤလိပ္ လုိ ဘာသာျပန္ဆုိေရးသားရာ၌ စာေၾကာင္းတစ္ေၾကာင္းခ်င္းမဟုတ္ဘဲ ဂါထာအပုိဒ္လုိက္သာ အာနႏၵစျႏၵ ေက်ာက္ စာပါ ေအာက္ဆုံး ဂါထာမ်ားျဖစ္ေသာ ဂါထာ(၆၃-၆၄-၆၅) အား အဓိပၸါယ္ဖြင္႔ဆုိထားၿပီး အဆုံးသတ္ထားသည္ကုိ ပူူးတြဲတင္ျပလုိက္ပါသည္။ (ပုံ-၃)

..

ပုံ-၃

ေနာက္တစ္ခါ အာနႏၵစျႏၵ ရွစ္ရာစု ရခုိင္ေ၀သာလီမင္း စာအုပ္ကုိ ေရးသားခဲ႔ေသာ ဆရာႀကီးဦးစံသာေအာင္ သည္ ဂၽြန္စတင္၏ “Some Sanskrit Inscriptions of Arakan” စာတမ္းပါ သကၠတအသံထြက္ကုိ အဂၤလိပ္ အကၡရာျဖင္႔ ေရးသားထားေသာ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းတုိ ႏွစ္ေၾကာင္းကုိ ျမင္ေတြ႔ခဲ႔သူျဖစ္သည့္အျပင္ အာ နႏၵစျႏၵေက်ာက္စာပါ စာေၾကာင္းေရ ၇၂-၇၃ ကုိလည္း ေတြ႔ျမင္ခဲ႔သူတစ္ဦးျဖစ္ပါသည္။ သုိ႔ရာတြင္ ဆရာႀကီး သည္ ထုိေအာက္ဆုံးစာ ေၾကာင္းမ်ားျဖစ္ေသာ စာေၾကာင္းေရ(၇၂-၇၃)ကုိ ဆရာႀကီးေရး သားခဲ႔ေသာ “အာနႏၵစျႏၵရွစ္ရာစုရခုိင္ေ၀သာလီမင္း” စာအုပ္တြင္ (ဤေက်ာက္စာ၏ေအာက္၌ ယင္းေခတ္ေနာက္ပုိင္း ၁၀ ရာစုက လက္ေရးမ်ိဳးႏွင္႔ ေရးထုိးထားေသာ စာ ေၾကာင္းတုိ ၂ ေၾကာင္းကုိေတြ႔ရသည္။ မည္သည့္ရည္ ရြယ္ ခ်က္ျဖင္႔ ယင္းစာေၾကာင္းမ်ား ေရးထုိးထား သည္ကုိ မသိ ရေပ) ဟု မွတ္ခ်က္ျပဳခဲ႔သည္ကုိသာ ေတြ႔ရ၏။ (ပုံ-၄) ရႈ

ထုိစာေၾကာင္းတုိ ႏွစ္ေၾကာင္းသည္ ( ၁၀ရာစု) တြင္ ေရးထုိးျခင္းမဟုတ္ေၾကာင္းကုိ ၀ံသရကၡိတမဂၢဇင္း အတြဲ ( ) 2017 တြင္ ေဆာင္းပါးေရးကာ ရွင္းလင္းတင္ျပခဲ႔ၿပီးျဖစ္ပါသည္။ ေက်ာက္စာေရး ကညစ္တံ အခၽြန္၊ အတုံး ကြာဟသြားေၾကာင္႔ အကၡရာစာလုံးအထူ အေသး ျဖစ္သြားသည္ကုိ အထင္ျမင္မွားကာ လက္ေရးမတူဟု ယူဆခဲ႔ၾက ျခင္းသာျဖစ္ပါသည္။ ယင္းကုိ အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာပါ အထက္ပုိင္း စာလုံး အကၡရာမ်ားျဖင္႔ ထပ္တူျဖစ္ေၾကာင္း အကၡရာတစ္လုံးခ်င္းကုိ ထုတ္ႏႈတ္ကာ ၀ံသရကၡိတ မဂၢဇင္းမွာ သက္ေသျပဳ ရွင္းလင္းတင္ျပခဲ႔ၿပီးျဖစ္ပါသည္။

ပုံ-၄

အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းတုိ ႏွစ္ေၾကာင္းကုိ ရွင္းလင္းေဖၚထုတ္တင္ျပျခင္း

ကၽြန္ေတာ္စာေရးသူသည္ ပထမဆုံး အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းမ်ားျဖစ္ေသာ စာေၾကာင္းေရ (၇၂-၇၃)ကုိ ပုံမွာျမင္ရသည့္အတုိင္း ေက်ာက္စာပါ အကၡရာစာလုံးမ်ားကုိ ကြန္ပ်ဴတာျဖင္႔ အေပၚမွ ထပ္၍ေရးလုိက္ပါသည္။ ၿပီးလွ်င္ ထုိေရးထားေသာ အကၡရာစာလုံး ကြန္ပ်ဴတာနည္းပညာျဖင္႔ ခြါခ်လုိက္ေသာအခါ ေက်ာက္စာပါ အကၡရာစာလုံးမ်ားကုိ ေအာက္ပါအတုိင္း ရရွိလာပါသည္။ (ပုံ-၅) 

ပုံ-၅

စာေရးသူသည္ ကြန္ပ်ဴတာျဖင္႔ အေပၚမွထပ္ကာ ေရးကူးထားေသာ ေက်ာက္စာပါ အကၡရာမ်ားကုိ ခြါခ် လုိက္ေသာ အခါ ေအာက္ပါအတုိင္း အကၡရာစာလုံးမ်ားကုိ ရလာပါသည္။ ထုိရလာေသာ အကၡရာ စာ လုံးမ်ားကုိ ယေန႔သုံး အကၡ ရာ မ်ားျဖင္႔ တစ္ခါ ဖလွယ္လုိက္ေသာအခါ ( ပုံ-၆ ) တြင္ ျမင္ရသည့္အတုိင္း ရရွိလာပါသည္

ပုံပုံ-၆

အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာပါ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းတုိ ႏွစ္ေၾကင္းကုိ ကြန္ပ်ဴတာျဖင္႔ ပုံေဖၚ၍ ရရွိလာေသာ ယေန႔သုံးအကၡရာမ်ားကုိ ပါေမာကၡဂၽြန္စတင္ တင္ျပထားေသာ ေအာက္ဆုံးစာေၾကာင္းေရ (၇၂-၇၃) သကၠတ အသံ ထြက္၊ အဂၤလိပ္အကၡရာ ဖလွယ္ေရးသားထားသည္ႏွင္႔ ႏိႈ္င္းယွဥ္ၾကည့္လုိက္ေသာအခါ ေအာက္ပါအတုိင္း ေတြ႔ျမင္ ရသည္။( ပုံ-၇)

ပုံ-၇

ဤကဲ႔သုိ႔ စာေရးသူမွ ေက်ာက္စာပါ သကၠတဘာသာျဖင္႔ ေရးသားထားေသာ အကၡရာမ်ားကုိ ယေန႔ သုံးျမန္မာအကၡရာမ်ားျဖင္႔ ဖလွယ္ၿပီး ရလာေသာစာလုံးမ်ား၏ အဓိပၸါယ္ကုိသိရွိေစဖုိ႔အတြက္ သကၠတ အဘိဓါန္က်မ္း ပါဠိအဘိဓါန္က်မ္းမ်ားျဖင္႔ ညိွႏိႈင္းတုိက္ဆုိင္ အဓိပၸါယ္ေဖၚယူလုိက္ေသာအခါ ေအာက္ ပါအတုိင္း ရရွိလာသည္။

စာေၾကာင္း(၇၂) ပါ “သီရိကီကၱိသံပုရဏၰ၀ိဇယ” စကားလုံးမ်ား၏ အဓိပၸါယ္္

1။ သီရိ=က်က္သေရရွိစြာ၊တင္႔တယ္စြာ၊

2။ ကီရကၱိ=ေပၚလြင္ ထင္ရွား၊ေက်ာ္ေစာျခင္း၊

3။ သံပုရဏၰ=ျပည့္စုံစြာ ၊

4။ ၀ိဇယ= ျပီးေျမာက္သည္၊ ေအာင္ျမင္သည္။ တစ္ဆက္စပ္တည္းဆုိလွ်င္

(က်က္သေရရွိစြာ ေပၚလြင္၍ ျပည့္စုံစြာ ၿပီးေျမာက္ေအာင္ျမင္သတည္း) ဟု အဓိပၸါယ္ကိုရရွိေလသည္။

စာေၾကာင္းေရ(၇၃)ပါ “ဧကာဒႆမေဗၵ” = ဧက+ဒႆမ ၊ ကုိ တစ္လုံးခ်င္း အဓိပၸါယ္ ေဖၚရမည္ဆုိေသာ္

“ဧက” သည္ = တစ္(၁) ၊“ဒႆမ” = တစ္ဆယ္(၁၀) ၊ ႏွစ္ခုေပါင္းေသာ္ ( ၁၁ )ခုႏွစ္

ဟူ၍ အဓိပၸါယ္ကုိ ေဖၚယူရရွိေလသည္။ (ပုံ-၈)ရႈ

....

ပုံ-၈

ေဖၚထုတ္ရရွိေသာ ေက်ာက္စာေအာက္ေျခပါ (ဧကာဒသမ=၁၁) ဂဏန္းသည္ မည္သည့္ဂဏန္း ျဖစ္သ နည္း၊ ေက်ာက္စာေရးထုိးခုႏွစ္လား ၊ ေက်ာက္စာေရးထုိးခုႏွစ္ဆုိလွ်င္ ေရွးေခတ္ရခိုင္ျပည္တြင္ မည္သည့္ သကၠရာဇ္ နည္း၊ သာသနာသကၠရာဇ္လား၊ ေကာဇာသကၠရာဇ္လား ဆန္းစစ္ဖုိ႔လုိအပ္သည္။

ေရွးေခတ္ရခုိင္ေဒသတြင္ သုံးစြဲခဲ႔ေသာ သကၠရာဇ္မ်ားမွာ သာသနာသကၠရာဇ္ ႏွင္႔ ေကာဇာသကၠရာဇ္ဟူ၍ ႏွစ္မ်ိဳး သုံးစြဲခဲ႔ ၾကသည္ကုိ ရခုိင္ေဒသတြင္ ေတြ႔ရွိရေသာ ေက်ာက္စာပါသကၠရာဇ္မ်ား ဒဂၤါးပါသကၠရာဇ္မ်ားက သက္ေသ ခံေနေပသည္။ ေက်ာက္စာေအာက္ေျခပါ (ဧကာဒသမ=၁၁) ဟူေသာ ဂဏန္းကုိ သာသနာသကၠရာဇ္ျပဳလုိရာတြင္ သကၠရာဇ္ၿဖိဳခဲ႔ၾကေသာႏွစ္မ်ား ၆၂၂+၅၆၀=၁၁၈၂ ႏွင္႔ေပါင္းက သာသနာႏွစ္ ျဖစ္သည္ဟုအဆုိရွိၾကသည္။ ယင္း နည္းျဖင္႔တြက္ယူေသာ္ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာေရးထုိးခဲ႔သည့္ သာသနာႏွစ္သည္ ၁၁+၁၁၈၂ = ၁၁၉၃ ခုႏွစ္ ျဖစ္ေပမည္။ သာသနာသကၠရာဇ္ကုိ ၅၄၄ ႏႈတ္လုိက္ပါက ခရစ္ႏွစ္ ျဖစ္သည္ဟု အဆုိရွိၾကသည့္နည္းအတုိင္းတြက္ ယူလွ်င္ (၁၁၉၃ - ၅၄၄ = 649 A.D) ခုႏွစ္ ျဖစ္ေပသည္။ ေနာက္တစ္ခါ ေကာဇာ သကၠရာဇ္ကုိ ပုံေသနည္း ၆၃၈ ဂဏန္း ေပါင္းပါကလည္း ခရစ္ျဖစ္သည္ဟု ဆုိၾက၏။ ထုိနည္းျဖင္႔တြက္ယူမည္ဆုိေသာ္ (၁၁+၆၃၈=၆၄၉ ) ခရစ္ ႏွစ္ကုိ ရေလ သည္။

မွတ္ခ်က္ ။ ။ ( အိႏၵိယတြင္ သကၠမင္း သကၠရာဇ္ၿဖိဳသည့္ခုႏွစ္ႏွင္႔ ေခတ္ျပိဳင္ ခရစ္ႏွစ္ မွာ 78 A.D ျဖစ္ သည္ ဆုိသည္။ ထုိ 78 A.D သည္ ရခုိင္ေဒသသုံးသကၠရာဇ္ ၆၂၂ ညီမွ်သည္။ ထုိသကၠရာဇ္ တြင္္ တတိ ယဓည၀တီေခတ္ သူရိယစိၾတမင္းစုိးစံေနသည့္အခ်ိန္ႏွင္႔ ေခတ္ျပိဳင္ျဖစ္ၿပီး ထုိမင္းသည္ ယင္းသကၠ ရာဇ္ ကုိၿဖိဳခဲ႔ သည္ဟု ရခုိင္ရာဇ၀င္သစ္က်မ္း၌ ေဖၚျပသလုိျမန္မာရာဇ၀င္အေစာင္ေစာင္ကလည္း ယင္းသကၠ ရာဇ္ကုိ သုမုႏၵရီမင္းၿဖိဳသည္ဟု ေရးသားၾက၏ ။ ယင္းမွ ေရတြက္လာေသာ သကၠရာဇ္ ၅၆၂ ကုိေရာက္ေ သာအခါ ၅၆၀ ႏွစ္ ကုိ တစ္ႀကိမ္ ရခိုင္၌ သီရိစျႏၵမင္း ထပ္မံသကၠရာဇ္ၿဖိဳသလုိ ျမန္မာရာဇ၀င္တြင္လည္း ပုပၸါးေစာ ရဟန္းမင္း ယင္းသကၠရာဇ္ ၅၆၀ ကုိ ၿဖိဳသည္ဟု ျမန္မာရာဇ၀င္ အေစာင္ေစာင္တုိ႔က ေရးသား ၾကသည္ကုိေတြ႔ရ၏ ဤကား ရာဇ၀င္အဆုိတည္း။)

(78+ 560=638) ပုံေသဂဏန္း ၆၃၈ ကုိ ရရွိေပသည္။)

အာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာေအာက္ေျခ စာေၾကာင္း ၇၃ တြင္ပါေသာ (ဧကာဒႆမ=၁၁)ဟူေသာ သကၠရာဇ္တုိ ဂဏန္းသည္ ယင္းေခတ္က ရခုိင္ေဒသတစ္ခုတည္းတြင္သာ အသုံးျပဳသလား၊ ပတ္၀န္းက်င္ တုိင္းႏိုင္ငံ ေဒသမ်ား တြင္ ထုိသကၠရာဇ္အတုိမ်ိဳး အသုံးျပဳမႈရွိသလားဟု လက္လွမ္းမီသမွ် ေခတ္ျပိဳင္ျပရန္ ရွာေဖြ ၾကည့္ ရာ ရခုိင္ေ၀သာလီျပည္ႏွင္႔ ေခတ္ျပိဳင္ အိမ္နီးခ်င္းတုိင္းျပည္တစ္ခုျဖစ္ေသာ သေရေခတၱရာျပည္ တြင္ လည္း သကၠရာဇ္အတုိ အသုံးျပဳသည္ ကုိေတြ႔ရ ၏။ ထြန္းေဖါင္ေဒးရွင္းမွ ကမကထၿပဳလုပ္ၿပီး (၃၁-၇-၂၀၁၂ / ၁-၈-၂၀၁၂)ထိ ပ်ဴလူမ်ိဳးႏွင္႔ ပ်ဴႏုိင္ငံေတာ္ စာတမ္း ဖတ္ပြဲ တစ္ခုက်င္းပခဲ႔သည္။ ထုိစာတမ္းဖတ္ပြဲမွ စာတမ္း မ်ားကုိ စုေပါင္း၍ ၂၀၁၆ ခုႏွစ္တြင္ ပ်ဴလူမ်ိဳးႏွင္႔ ပ်ဴႏုိင္ငံ ေတာ္ စာတမ္း(၂) ဟူ၍ ထြန္းေဖါင္းေဒးရွင္းမွ စာအုပ္ အျဖစ္ စီစဥ္ထုတ္ေ၀ခဲ႔သည္။ ထုိစာအုပ္ စာမ်က္ႏွာ ၃၂၀ ၌ စာတမ္းရွင္ “ငထက္ျပည့္” ေရးသားေသာ “ပ်ဴအရုိးအုိးစာ” စာတမ္းတြင္ သေရေခတၱရာျပည္၌ မင္းတုိ႔၏ စုိးစံခဲ႔ေသာ ခုႏွစ္ သကၠရာဇ္မ်ားမွာ ဂဏန္း အငယ္မ်ားသာျဖစ္ေၾကာင္း ေဖၚျပထားသည္ကုိ ေတြ႔ရသည္။ အရုိးအုိးစာ (ပုံ-၉)

ပ်ဴဖတ္စာ ပ်ဴအကၡရာသမိုင္းစာအုပ္မွ ပ်ဴအရုိးအုိးပါ စာမ်ား 

..

ပုံ-၉

ငထက္ျပည့္ေရးေသာ “ပ်ဴအရုိးအုိးစာ”စာတမ္းမွ မင္းတုိ႔၏နတ္ရြာစံသကၠရာဇ္ႏွင္႔ သက္ေတာ္တုိ႔ကုိ ေဖၚျပထားပုံ

၁။ ဟရိ၀ိၾကမ အရုိးအုိးစာ၊

၄၂ ခု၊ ၂လ ၊၉ရက္ေန႔တြင္ ဟရိ၀ိၾကမမင္းႀကီး နတ္ရြာစံသည္။ သက္ေတာ္ ၅၂ႏွစ္ ၇လ၊ ၂၄ ရက္။

၂။ သီဟ၀ိၾကမ အရုိးအုိးစာ၊

၄၄ ခု၊ ၉လ၊ ၂၀ ရက္ေန႔တြင္ သီဟ၀ိၾကမမင္းႀကီး နတ္ရြာစံသည္။သက္ေတာ္ ၈၀ ႏွစ္၊ ၂လ၊ ၄ရက္။

၃။ သူရိယ၀ိၾကမ အရုိးအုိးစာ

၆၄ ခု တြင္ သူရိယ၀ိၾကမ နတ္ရြာစံသည္။ သက္ေတာ္ ၅၀နွစ္ ၊ ၅လ။

၄။ သူရိယ၀ိၾကမ ေဆြမ်ိဳးတစ္ဦး အရုိးအုိးစာ၊

သူရိယ၀ိၾကမမင္း ညီေတာ္(ေက်ာက္ေတာ္ႀကီးဘုရားမွာပါေသာ ? တတိဒၵိ) အသက္ ၃၅ ႏွစ္တြင္နတ္ရြာစံသည္။

ထုိအရုိးအုိပါ ေက်ာက္စာမ်ား၏ ခုႏွစ္သကၠရာဇ္မ်ားကုိ သီရိပ်ံခ်ီ ဆရာႀကီး ဦးသာျမတ္ ေရးသားေသာ History of Pyu Alphabet . ပ်ဴဖတ္စာ ပ်ဴအကၡရာသမုိင္း စာအုပ္၊စာမ်က္ႏွာ ၅၀-၅၁ တြင္ သကၠရာဇ္အတုိ ဂဏန္း မ်ားကုိ ကမၻာ သုံးသကၠရာဇ္ ခရစ္ႏွစ္ A.D ေျပာင္း၍ ေဖၚျပရာတြင္ ေအာက္ပါအတုိင္း ပုံေသ ကိန္း (၆၃၈) ျဖင္႔ ေပါင္း၍ သည္ကုိ ေတြ႔ ရသည္။

1/ Year 57 (A.D 695) 2nd month 24th day, Harivikrama, died, aged 41 Years.7 month and 9 days.

2/ Year 80 (A.D 718), 2nd month 4th day, Sihavikrama died, aged 44 years 9 months and 20 days.

3/ Year 50 ( A.D 688), 5 months, Suriyavikrama himself died aged 64 years.

4/ Year 30 ( A.D 668) Suriyavikra’s relatives died. ဟုတုိ႔ျဖစ္၏။

( ဆရာႀကီး ဦးသာျမတ္၏ ပ်ဴဖတ္စာပ်ဴအကၡရာသမုိင္း စာအုပ္ ႏွင္႔ ပ်ဴလူမ်ိဳး ပ်ဴႏုိင္ငံေတာ္စာအုပ္ ဆရာ ငထက္ျပည့္ စာတမ္း(၂) စာအုပ္တုိ႔၌ အရုိးအုိးစာ မင္းတုိ႔၏ နန္းစံႏွစ္ ခုႏွစ္သကၠရာဇ္မ်ားကုိ ေဖၚျပၾကရာတြင္ အနည္းငယ္ကြဲလြဲမႈ ရွိသည္ကုိေတြ႔ရ၏။ ဤကားစကားခ်ပ္။ )

ပ်ဴအရုိးအုိးစာဂဏန္းမ်ားကုိ သေရေခတၱရာသုံး(၀ါ) ေဒသသုံး နန္းစံခုႏွစ္သကၠရာဇ္ဟု ပညာရွင္မ်ား ကေ ဖၚျပၾကၿပီး ထုိ သကၠရာဇ္အတုိ ခုႏွစ္မ်ားကုိ ကမၻာသုံးသကၠရာဇ္ျဖင္႔ ေဖၚျပၾကရာတြင္ ပုံေသကိန္း ( ၆၃၈ ) ျဖင္႔ ေပါင္းကာ ခရစ္ A.D အျဖစ္ ေျပာင္းလဲ ေဖၚျပ ၾကသည္ကုိေတြ႔ရသည္။ ထုိနည္းတူ ယေန႔ ဘဂၤလားေ ဒခ်္႔ႏုိင္ငံ ဒကၠား ၿမိဳ႕ အမ်ိဳသားျပတုိက္ ၌ရွိ ေသာ ေၾကးနီးအုိးတစ္လုံး၌လည္း ေဒ၀ါတိေဒ၀မင္း၏ နန္းတက္ သကၠရာဇ္ (၇၇) ေရးထုိး ပါရွိသည္ ကုိေတြ႔ရ ၏။ ထုိေၾကးနီးအုိး၏ ရာစု သက္တမ္းကုိ ေဖၚျပရာ၌ (8 Century) ဟု ေရးသားေဖၚျပ ထားသည္ ကုိေတြ႔ရ၏။

( မွတ္ခ်က္- ၇၇ + 638=715 A.D=8 Century)

ေတာ္၀င္ဂါးဒင္းဟုိတယ္ ရန္ကုန္၌ 24 January 2018 ေန႔တြင္ ဖတ္ၾကားခဲ႔ေသာ Seminar on Sanskrit Literature of Rakhine ႏုိင္ငံတကာ စာတမ္းဖတ္ပြဲတြင္ Prof,Dr Arlo Griffiths ဖတ္ၾကားခဲ႔ေသာ New Perspectives on Arakan in the first millennium its name, Dynastic history and Buddhist culture. စာတမ္းပါ ေၾကးနီအုိး တစ္လုံးပုံ၏ ေအာက္ေျခ၌ ေဖၚျပထားေသာ မွတ္စုမွာ (copper-vase grant of Devatideva, regnal year 77 (8 century) height c 70 cm, Devatideva, Courtesy Bangladesh National Museum.ဟူ၍ ေရးထားသည္ကုိ ေတြ႔ရ၏။ “ Regnal year 77 (8 century)” ေဒသသုံး နန္းစံ သကၠရာဇ္ (၇၇) ခုႏွစ္သည္ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာ ေအာက္ေျခပါ (ဧကာဒသမ=၁၁) သကၠ ရာဇ္ တုိ ဂဏန္းမွ ဆက္၍ေရတြက္လာေသာ သကၠရာဇ္ေလာ ဆုိသည္ကုိ ေၾကးနီးအုိးပါ ေဒ၀နာဂရီ အကၡ ရာျဖင္႔ ေရးသားထားေသာ စာမ်ားကုိ အဓိပၸါယ္ေဖၚႏုိင္ရန္အတြက္ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ဆက္လက္ သုေတသနျပဳရန္ လုိအပ္ေနေပသည္။ (ပုံ-၁၀)

ပုံ-၁၀

ေနာက္တစ္ခါ အနီးစပ္ဆုံးအေျဖမွန္ တစ္ခုရရွိဖုိ႔ အတြက္ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာမွ ဂါထာမဟုတ္ဘဲ စကားေျပတစ္ပုဒ္ကုိ စတင္ ေျခရာခံမိပါသည္။ ထုိဂါထာပုိဒ္တြင္ ေရးထားသည့္ စာသားတစ္ခု၏ အဓိပၸါယ္ ကား( အာနႏၵစျႏၵမင္းသည္ မိမိ၏ ကုိယ္ပုိင္ဥစၥာျဖင္႔ မင္းျဖစ္သည့္ ပထမႏွစ္မွစ၍ န၀မ ႏွစ္ေျမာက္ သည္ အထိ ပရဟိတ အမ်ားအက်ုိဳးအတြက္ ေဆာင္ရြက္သည္) ဟု စာတစ္ေၾကာင္း ပါရွိေပ သည္။ (ပုံ-၁၁ ရႈပါ)

ပုံ

ပုံ-၁၁

အထက္ေက်ာက္စာပါ စကားရပ္အတုိင္းဆုိလွ်င္ အာနႏၵစျႏၵမင္းႀကီးသည္ ေက်ာက္စာ ေရးထုိးသည့္ အခ်ိန္ တြင္ နန္းသက္(၉)ႏွစ္ ရွိေနၿပီးျဖစ္ေၾကာင္း ေပၚလြင္ထင္ရွားေနပါသည္။ သူသာ ေက်ာက္စာ ေရးထုိး ခ်ိန္၌ နန္းသက္ (၂၀) ရွိေနမည္ဆုိပါက (မင္းျဖစ္သည့္ပထမႏွစ္မွ ႏွစ္ဆယ္ႏွစ္ေျမာက္သည္ အထိ) ဟု မလြဲမေသြ သူ၏ဂုဏ္ပုဒ္ကုိ ပုိ၍ ေပၚလြင္ေအာင္ ေရးထုိးခဲ႔မည္ျဖစ္သည္။ အဘယ္ေၾကာင္႔ဆုိေသာ္ ထုိအာနႏၵစျႏၵမင္း သည္ သူ၏ ကု သိုလ္ေကာင္းမႈျပဳလုပ္ျခင္းမ်ား၊ အမ်ားအက်ိဳးကုိေဆာင္ရြက္ျခင္း အေၾကာင္းအရာမ်ားကုိ ဤေက်ာက္စာတြင္ တစ္ခု မက်န္ အျပည့္အစုံ မွတ္တမ္းတင္ထားေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္ပါသည္။ ယခုေသာ္ကား(မင္းျဖစ္သည့္ပထမ ႏွစ္မွ န၀မႏွစ္ ေျမာက္သည္ အထိ)ဟု ေရးထုိးပါရွိေသာေၾကာင္႔ ေက်ာက္စာေရးထုိးခ်ိန္တြင္ အာနႏၵစျႏၵမင္းႀကီးသည္ ဧကန္အမွန္ နန္းသက္ (၉)ႏွစ္ ျဖစ္ေနေသာေၾကာင္႔သာ ဤသုိ႔ ေရးထုိးခဲ႔ျခင္းျဖစ္ပါသည္။

စာေရးသူ၏အျမင္ကုိေျပာရလွ်င္ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာ ေအာက္ေျခ စာေၾကာင္းေရ (၇၃) ပါ (ဧကာဒသမ=၁၁) ဂဏန္းသည္ ရခုိင္ေဒသသုံး ေကာဇာသကၠရာဇ္ (၁၁) ခုႏွစ္မွ အပ အျခားမျဖစ္ႏုိင္ေပ။ ၿခဳံငုံ၍ သုံးသပ္ရလွ်င္ အထက္တြင္ေဖၚျပခဲ႔ေသာ ပ်ဴအရုိးအုိးစာပါ သကၠရာဇ္တုိဂဏန္းမ်ား၊ဘဂၤလားေဒခ်္႔ႏုိင္ငံ အမ်ိဳးသား ျပတုိက္မွ ေၾကးနီးအုိးစာပါ ေဒ၀ါတိေဒ၀မင္း နန္းတက္သကၠရာဇ္အတုိ (၇၇) ဂဏန္မ်ားကုိ ႏိႈင္း ယွဥ္ေထာက္ဆ၍ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာ ေရးထုိးခုႏွစ္သည္ ရခုိင္ေဒသသုံး ေကာဇာသကၠရာဇ္ (၁၁) ခုႏွစ္၊သာသနာႏွစ္ (၁၁၉၃) ခုႏွစ္၊ ခရစ္ႏွစ္ (649 A.D)ခုႏွစ္ဟု ေကာက္ ခ်က္ဆြဲရျခင္းျဖစ္ပါသည္။

နိဂုံးခ်ဳပ္အေနျဖင္႔ ရခုိင္ျပည္နယ္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ သွ်စ္ေသာင္းဘုရားရွိ ဤအာနႏၵစျႏၵေက်ာက္စာတုိင္သည္ ျမန္မာ႔သမုိင္းအတြက္သာမက ရခုိင္ေဒသအတြက္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ရခုိင္သမုိင္းအတြက္ ေသာ္လည္းေ ကာင္း အဖုိးအနဂၣထုိက္တန္ေသာ ၊ သမုိင္းတန္ဖုိးၾကီးမားေသာ ေက်ာက္တုိင္ႀကီး တစ္တုိင္ျဖစ္ပါ ေၾကာင္း ၊ ဤအာနႏၵစျႏၵ ေက်ာက္စာတုိင္ႀကီး ေရရွည္တည္တံ႔ခိုင္ၿမဲေစရန္အတြက္ အားလုံး၀ုိင္း၀န္းထိမ္းသိမ္းၾကရန္ လုိအပ္ပါေၾကာင္း ေရး သားလုိက္ရပါသည္။

ကုိးကား-

ကုန္သာဆရာေတာ္-ရာဇမတန္က်မ္း၊ငါးက်မ္းတြဲ ၈ေၾကာင္းေပမူ ၁၂၀၈၊တံေဆာင္မုံးလၦန္ဆယ္ရက္ ၄ဟူးေန႔။

ျမန္မာတုိင္းရင္းေက်ာက္စာမ်ား-စတုတၳတြဲ။ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္-1956။

ဦးေအာင္သာဦး-ရခုိင္႔ယဥ္ေက်းမႈ ေ၀သာလီေခတ္ အတြဲ၁- အမွတ္ ၁-1966 စက္တဘၤာ။

ဦးျမင္႔ေဆြ-အာနႏၵစျႏၵသကၠတေက်ာက္စာ၊ စာေပနွင္႔လူမႈေရးသိပၸံဂ်ာနယ္၊အတြဲ၂၊အမွတ္၃၊1969။

သန္းထြန္း-M.A,. B.L., Ph.D(လန္ဒန္) ေခတ္ေဟာင္းျမန္မာရာဇ၀င္-၁၉၆၉။

ဦးစံသာေအာင္-ဘီအက္စီ(ဂုဏ္ထူး) မဟာ၀ိဇၨာ(ဟားဗက္တကၠသိုလ္)အာနႏၵစျႏၵရွစ္ရာစုရခုိင္ေ၀သာလီမင္း၊1974။

ဦးျမင္႔ေဆြ-ဓမၼာစရိယ၊၀ိဇၨာ(ဂုဏ္ထူး) မဟာ၀ိဇၨာ(လန္ဒန္) သကၠတသဒၵါက်မ္း။ 1983။

ဦးသာျမတ္-သီရီပ်ံခ်ီ ၊ ပ်ဴဖတ္စာ၊ပ်ဴအကၡရာသမုိင္း၊ဒု-ၾကိမ္၊၂၀၁၁။

ငထက္ျပည့္-ပ်ဴအရုိးစာ စာတမ္း၊ ပ်ဴလူမ်ိဳးႏွင္႔ပ်ဴႏိုင္ငံေတာ္ စာတမ္း(၂) ၂၀၁၆။

ဦးဟုတ္စိန္ ဘီေအ(ဂုဏ္ထူး) ဘီအယ္လ္၊ ပါဠိျမန္မာအဘိဓါန္

E.H Johnston-Some Sanskrit Inscriptions of Arakan.

Prof,Dr.Arlo Griffiths- New Perspectives on Arakan in the first millennium its name, Dynastic history and Buddhist culture.။24 January 2018

Credit >Razar Min